Predśednik Odbora za ljudska prava i slobode dr Halil Duković sastao se koizvjestiocima Odbora za monitoring Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti Savjeta Evrope, g-đom Gaye Doganoglu i g-dinom Henrik Brade Johansen, koji borave u trodnevnoj monitoring pośeti Crnoj Gori. Pored predśednika Odbora za ljudska prava i slobode na sastanku su učestvovali predśednik Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu Rifat Rastoder i zamjenica predśednika Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu Snežana Jonica.

Predstavnike Savjeta Evrope interesovao je odnos Parlamenta i lokalnih vlasti i da li postoji dovoljno instrumenata kojim su pojedini poslovi sa centralnog prenešeni na lokalni nivo. Takođe, interesovalo ih je da li ima diskriminacije na lokalnom nivou s obzirom da je Crna Gora etnički vrlo raznolika zemlja.

Predśednik Odbora za ljudska prava i slobode dr Halil Duković, navodeći da pored poslaničke obavlja i funkciju odbornika i šefa Kluba odbornika Demokratske partije socijalista u Gradskoj opštini Tuzi koju većinom čine manjinski narodi istakao je da se na primjeru funkcionisanja te Gradske opštine najbolje može prikazati stanje ljudskih prava u lokalnoj samoupravi. U Parlamentu Gradske opštine Tuzi rasprave se vode na albanskom jeziku, kao jeziku u službenoj upotrebi u Crnoj Gori, a dokumenta se prevode i odbornicima dostavljaju na crnogorskom, službenom i albanskom jeziku, kao jeziku u službenoj upotrebi. Sistematizacijom radnih mjesta propisano je da više od dvije trećine službenika zaposlenih u lokalnoj upravi Gradske opštine Tuzi mora znati jezik manjinskih naroda prisutnih na tom području. Poštuje se Ustavno pravo upotrebe nacionalnih simbola, kao i proslava praznika nacionalnih manjina pa se u danima nacionalnih praznika manjina, pored državnog simbola na Gradskoj opštini ističe i simbol nacionalne manjine. Predśednik Odbora je istakao da se posebna pažnja posvećuje obilježavanju vjerskih praznika, jer su na tom području zastupljeni pripadnici svih vjeroispovijesti.

Dr Halil Duković je zaključio da Crna Gora ima veoma dobro i sa evropskim standardima usklađeno zakonodavstvo kojim se štite prava pripadnika manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica, ali diskriminacija se može očekivati u drugim segmentima, prvenstveno zbog problema u finansijskom funkcionisanju lokalnih samouprava.

Predśednik Odbora dr Halil Duković je informisao koizvjestioce da su lokalni parlamenti u Crnoj Gori uveli i sistem „prazne stolice“ za predstavnike nevladinog sektora koji su zainteresovani za učešće u raspravama o pojedinim temama. Takođe, službe lokalnih samouprava su na usluzi građanima koji mogu iznijeti svoje predloge i sugestije za poboljšanje stanja, ali i žalbe na rad organa lokalnih samouprava. Transparentnost lokalnih samouprava se poboljšava pa su različite i brojne informacije dostupne i na web sajtu opština.

Predśednik Odbora za ljudska prava i slobode je ocijenio da lokalne samouprave u Crnoj Gori imaju previše finansijske slobode i baš to je jedan od razloga zbog kojih je loša finansijska situacija u određenom broju opština. S obzirom da razvoj ljudskih prava zavisi od ekonomskog razvoja, smatra da je nedovoljan ekonomski razvoj uticao da pojedina načela ljudskih prava nijesu ispoštovana u najvećem stepenu. Sistem lokalne samouprave u Crnoj Gori je monotipski i sve lokalne samouprave funkcionišu po istom principu. Velike su razlike među opštinama po površini, broju stanovnika, ekonomskom razvoju, tako da je upitno da li je monotipski sistem dobar, jer opštine koje su imale iste resursne kapacitete ostvarile su različite finansijske rezultate zbog pogrešeno vođenje finansijske politike, pa dr Duković smatra dobrim što Vlada Crne Gore radi Studiju o politipskom modelu funkcionisanja lokalne samouprave.  

Poslanica Snežana Jonica je istakla da ima izuzetno kritički osvrt na kvalitet rada i funkcionisanja lokalnih samouprava.  Rukovodeći se Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi, Crna Gora je napravila značajne iskorake u zakonima koji se odnose na lokalnu samoupravu, dajući značajan prostor decentralizaciji, što je jedna od najznačajnijih odredbi pomenute Povelje. Međutim, proces decentralizacije, kako je navela poslanica Jonica, od strane lokalnih samouprava je zaustavljen i nije otišao dalje prema građanima. Poseban problem je jako loše finansijsko stanje u većini lokalnih samouprava što je posledica odlučivanja u kojem se zahtijevalo nemiješanje centralne vlasti. Saopštila je da postoji oko 60 miliona eura poreskog duga lokalnih samouprava prema državi, kao i blokada u funkcionisanju lokalnih samouprava ukoliko država ne pruži pomoć, zbog čega je država, u pokušaju da ispravi greške koje su stvorene u funkcionisanju lokalnih samouprava napravila ugovor o reprogramu duga sa najvećim brojem lokalnih samouprava.  Zarade zaposlenih u jednom dijelu lokalnih samouprava bile su neuporedivo veće od onih u državnoj upravi. Bilo je upečatljivih primjera povećanja broja zaposlenih u onim opštinama  gdje je trebalo izvršiti racionalizaciju, odnosno smanjenje broja zaposlenih. Istakla je da je to bio jedan od razloga da Odbor za politički sistem, pravosuđe i upravu i Odbor za ekonomiju, budžet i finansije prije godinu i po organizuju kontrolno saslušanje Ministra unutrašnjih poslova i Ministra finansija. U skladu sa zaključcima sa kontrolnog saslušanja, potrebno je analizirati drugačije oblike organizovanja i funkcionisanja lokalne samouprave, odnosno prelazak sa monotipskog na politipski sistem kako jedan broj opština koje imaju vrlo mali broj stanovnika ne bi morao da ima sve organe koje imaju opštine sa velikim brojem stanovnika čime bi se postiglo njihovo rasterećenje od dodatnih finansijskih troškova.

Predśednik Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu Rifat Rastoder je naglasio da vrlo kritički posmatra sistem lokalne samouprave u Crnoj Gori i da je Crnoj Gori potrebna hitna i što stručnija pomoć u ovoj oblasti. Parlament kroz kontrolnu funkciju prati primjenu propisa koje donosi, a u obavezi je da donosi kvalitetne zakonske propise kako bi lokalna samouprava imala dobru zakonsku osnovu za primjenu. Saopštio je da Skupština Crne Gore nema upravnu nadležnost nad radom lokalne samouprave, ali ima Vlada, odnosno resorno Ministarstvo unutrašnjih poslova za koje nije siguran da li dovoljno dobro koristi te nadležnosti.

U vezi sa ljudskim pravima saopštio je da Crna Gora ima dobro zakonodavstvo koje ne samo da je usklađeno sa evropskim standardima, već ima određene inovacije u toj oblasti. Međutim, može se govoriti o diskriminaciji u stvaranju uslova za funkcionisanje lokalnih samouprava u Crnoj Gori.  Naveo je da je sjever Crne Gore i pored ogromnih prirodnih potencijala zbog nerazvijenosti na granici biološkog opstanka, pa postoji migracija stanovništva prema evropskim zemljama. I na jugu postoji jedna nerazvijena opština, pa se takvo stanje, po ocjeni poslanika Rastodera, može smatrati posrednom diskriminacijom.

Poslanik Rastoder je mišljenja da je u uslovima u kojima lokalne samouprave funkcionišu i previše nadležnosti preneseno na njih, ali da sa stanovišta potrebe građana to nije dovoljno. Naveo je da monotipski koncept lokalne samouprave koji potiče iz socijalističkog perioda ne postoji nigdje više u Evropi. Ukazao je na ogromnu disproporciju, odnosno razliku između opština u Crnoj Gori po površini, broju stanovnika i potencijalima. Takođe, ukazao je na problem velikog broja zaposlenih u lokalnim samoupravama navodeći da su u vremenu krize lokalne samouprave pretvarane u „centre socijalnog zapošljavanja“, a Vlada Crne Gore im je više puta pomagala u rješavanju tih problema.

Na pitanje koizvjestioca da li na sastancima političkih partija razgovaraju o problemima u funkcinisanju lokalnih samouprava, poslanik Rastoder je saopštio da oni diskutuju o tome, ali se to ne može  rješavati na nivou političkih partija. Mišljenja je da je Crnoj Gori potrebna ekspertska pomoć Savjeta Evrope ili Evropske unije u ovom dijelu, te da je potrebno izvršiti temeljnu analizu sistema lokalne samouprave, kako bi se naš sistem prilagodio i samim tim uredio na način kako to funkcioniše u zemljama Evrope.

Koizvjestilac Johansen je zamolio za pojašnjenje konstatacije da je opštinama omogućena decentralizacija, ali da je one nijesu nastavile prema građanima. Saopštio je da su održali sastanke sa gradonačelnikom Glavnog grada i predstavnicima Zajednice opština koji su ih obavijestili da se preduzimaju aktivnosti na poboljšanju odnosa lokalnih samouprava prema građanima i nevladinim organizacijama.

Poslanica Snežana Jonica je saopštila da postoji institut „prazne stolice“ koji omogućava učešće predstavnika civilnog sektora u raspravama u lokalnim parlamentima i da su predstavnici civilnog sektora članovi pojedinih radnih tijela, ali sve se svodi da predstavnik samo učestvuje u raspravi, a na kraju se izglasa ono što je bilo predloženo, tako da njihovo učešće na ovakav način predstavlja samo zadovoljenje forme, a ne suštine.  Postoji i Odluka o učešću građana u donošenju odluka, ali smatra da se ta Odluka samo formalno sprovodi i ne ostvaruje se cilj, jer se građani ne animiraju da daju sugestije i mišljenja i učestvuju u donošenju odluka, niti dobijaju povratnu informaciju o tome kako je njihovo mišljenje uticalo na usvojenu odluku.

Na pitanje koizvjestioca Doganoglu kada se planira razmatranje Predloga zakona o komunalnim djelatnostima, poslanica Jonica je saopštila da postoji određeno nesaglasje u vladajućoj većini oko pojedinih rješenja, a poslanik Rastoder je dodao da je potrebno usaglasiti koncept rješenja pojedinih pitanja kako bi se obezbijedila parlamentarna većina za usvajanje ovog zakona.

S obzirom da je Crna Gora izrazila rezerve na pojedine odredbe Evropske povelje o lokalnoj samoupravi, koizvjestilac Doganoglu je upitala da li postoje planovi da to uskoro bude na dnevnom redu Skupštine. Poslanica Jonica je saopštila da, prema informacijama kojima raspolaže, kada na dnevnom redu bude Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o lokalnoj samoupravi razmatraće se da li je Crna Gora dostigla taj nivo da može skinuti rezerve sa određenih članova Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Istakla je da je Crna Gora iz opreza dala rezerve iako su ti članovi djelimično već realizovani.

Predśednik Odbora za ljudska prava i slobode je ukazao i na problem ljudskih resursa koji dodatno utiče na funkcionisanje lokalnih samouprava u Crnoj Gori. Najveći broj opština se suočava sa nedostatkom profesionalnog kadra koji će raditi u interesu građana. Zbog prelaska iz socijalističkog u višepartijski sistem i raspada Jugoslavije došlo je i do raspada fabrika, pa je na sjeveru Crne Gore velika nezaposlenost. Država je osnovala Egalizacioni fond radi pomoći opštinama koje ne mogu da ispune zakonom propisane obaveze i od 23 opštine u Crnoj Gori, njih 14 koristi sredstva iz ovog Fonda. Gradske opštine Tuzi, koja se u pisanim dokumentima pominje još 1222 godine, i Golubovci koje su nekad bile samostalne opštine su teritorijalno udaljene od Glavnog grada, a Zakon o Glavnom gradu donešen je kao prelazno rješenje u cilju afirmisanja i jačanja ljudskih i finansijskih kapaciteta tih djelova gradskog područja.  Budžeti ove dvije gradske opštine sada su veći od budžeta značajnog broja opština u Crnoj Gori.

Sastanak koizvjestilaca Odbora za monitoring Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti Savjeta Evrope sa predśednikom Odbora za ljudska prava i slobode i predstavnicima Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu dio je monitoring pośete koja se realizuje radi procjene stanja lokalne demokratije u cilju izrade Izvještaja o stanju lokalne demokratije u Crnoj Gori koji će biti pripremljen do kraja juna ove godine i dostavljen nadležnim organima radi davanja mišljenja nakon čega će biti razmotren na Odboru u oktobru ove godine.