Odbor za ljudska prava i slobode na danas održanom nastavku devete śednice, u skladu sa Odlukom donešenom na devetoj śednici, 30. aprila 2013. godine, održao je kontrolno saslušanje nacionalnog koordinatora ECRI-ja za Crnu Goru, Blanke Radošević- Marović, pomoćnice ministra za ljudska i manjinska prava. 

U skladu sa metodologijom utvrđenom kao i za prethodno održana kontrolna saslušanja na Odboru, nakon uvodnog izlaganja nacionalnog koordinatora ECRI-ja za Crnu Goru, poslanicima, članovima Odbora omogućeno je da postave pitanja na koja je nacionalni koordinator ECRI-ja za Crnu Goru dala odgovore. Svoje viđenje stepena poštovanja preporuka koje je ECRI u Izvještaju dao Crnoj Gori saopštili su: Šućko Baković, zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, Benjamin Perks, šef Predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori, Dejan Obradović iz Kancelarije UNHCR-a i mr Siniša Bjeković, rukovodilac Centra za ljudska prava Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore i član ECRI-ja iz Crne Gore. 

U uvodnom izlaganju, nacionalni koordinator ECRI-ja za Crnu Goru Blanka Radošević Marović je saopštila ključne podatke i informacije o Evropskoj komisiji za borbu protiv rasizma i netolerancije Savjeta Evrope (ECRI) u kojima je navela da je ECRI formiran na samitu šefova država i vlada država članica Savjeta Evrope, održanom 9.oktobra 1993. godine. Svaka država članica Savjeta Evrope predlaže po jednog člana ECRI-ja, iz reda stručnjaka u oblasti ljudskih prava. Naglasila je da ECRI vrši stalni monitoring nad zemljama članicama Savjeta Evrope, da dolazi u kontakt pośete zemlji prilikom kojih se sastaje sa predstavnicima državnih organa, nezavisnih institucija i civilnog društva, nakon čega sačinjava nacrt izvještaja, čime počinje povjerljivi dijalog sa vlastima, a nakon dostavljanja primjedbi i sugestija od strane države, slijedi njegovo usvajanje i dostavljanje državi na koju se odnosi. Najčešće nakon dvije godine od objavljivanja Izvještaja, ECRI upućuje dopis državi i zahtijeva dostavljanje informacija o realizaciji preporuka, posebno ključnih za koje se zahtijeva prioritetna implementacija, a koje su predmet provjere između dva redovna monitoringa i, s tim u vezi, očekuje se da ECRI uskoro takav zahtjev uputi i Crnoj Gori. 

Radošević- Marović je saopštila da ECRI kontinuirano prati stanje u zemljama članicama Savjeta Evrope. Podsjetila je da je ECRI nakon požara u Kampu Konik I i II, u julu 2012. godine uputio zahtjev Crnoj Gori da dostavi informacije o tome šta je preduzeto u cilju rješavanja ovog problema, o čemu su blagovremeno obaviješteni, nakon čega  su upućene pohvale Crnoj Gori. 

U vezi sa Preporukom ECRI-ja kojom „ECRI snažno preporučuje da crnogorske vlasti, nakon pune i otvorene konsultacije sa ljudima na koje se to odnosi, pronađu standardni smještaj na raznim mjestima u gradu ili zemlji za stanovnike Konika pripadnike RAE populacije i da zatvore taj Kamp“,Radošević- Marović je saopštila da je u julu 2011. godine usvojena Strategija za trajno rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica u Crnoj Gori, a shodno Akcionom planu predviđeno je stambeno zbrinjavanje ovih lica kroz Regionalni stambeni program i IPA 2011. Kroz Nacionalni stambeni program za Crnu Goru, predviđeno je obezbjeđenje sredstava za rješavanje stambenog pitanja za 6.063 lica (1.177 domaćinstava) koja spadaju u najranjivije kategorije,a smješteni su  u neformalnim kolektivnim centrima. Istakla je da je ovim programom predviđena gradnja 97 stambenih jedinica, isporuka građevinskog materijala za 120 stambenih jedinica, gradnja 60 montažnih kuća i  90 smještajnih jedinica u Domu starih u Pljevljima. Ukupna vrijednost projekta je 27.696 miliona eura, a kontribucija države je 15%. Nacionalni stambeni projekat sprovodiće se u 13 crnogorskih opština i značajno će doprinjeti zatvaranju Kampa Konik i ostalih kolektivnih centara za smještaj raseljenih i interno raseljenih lica. 

Nacionalni koordinator ECRI-ja za  Crnu Goru je naglasila da je Crna Gora korisnik projekta IPA 2011 „Identifikovanje trajnih rješenja za interno raseljena lica i stanovnike  Kampa na Koniku“ čiji je cilj obezbjeđivanje trajnih i održivih rješenja za pripadnike RAE populacije i ostala interno raseljena lica koja žele da se integrišu u Crnoj Gori ili da iskoriste pravo na dobrovoljni povratak u zemlju porijeka. Projekat sadrži komponente koje se odnose na izgradnju 90 stambenih jedinica i izgradnju višenamjenskog centra, socijalnu integraciju, tehničku pomoć i dobrovoljni povratak, a kroz Projekat Regionalnog stambenog programa biće obezbijeđena realizacija 42 stambene jedinice. 

U vezi sa drugom Preporukom ECRI-ja kojom „ECRI preporučuje da vlasti ojačaju inicijalnu i kontinuiranu obuku policije, državnih tužilaca, advokata i sudija o pitanjima vezanim za ravnopravan tretman i nediskriminaciju, krivične odredbe koje su na snazi, a odnose se na rasizam i rasnu diskriminaciju i na to kako se prepoznaje rasistička motivacija krivičnog djela“, Radošević- Marović je saopštila da je jedan od prioriteta u reformi policije jačanje administrativnih kapaciteta na svim nivoima. Osnovna obuka na Policijskoj akademiji sadrži i obuke iz oblasti ljudskih prava, etike i rada policije u multietničkoj zajednici. Istakla je da je Ministarstvo za ljudska i manjinska prava godišnjim planom edukacije iz oblasti zabrane diskriminacije obuhvatilo brojna lica zaposlena u svim jedinicama Uprave policije, u cilju jačanja svijesti, senzibiliteta i osposobljavanja za postupanje u vezi sa slučajevima diskriminacije. Ministarstvo za ljudska i manjinska prava je, uz pomoć Misije OEBS-a, realizovalo ciklus seminara koji sadrži pet pojedinačnih seminara i radionica, od opšteg pravnog okvira za zaštitu od diskriminacije do pojedinih oblika diskriminacije. Nakon pohađanja svih obuka, polaznici su dobili sertifikate. Istakla je da je Centar za obuku nosilaca pravosudnih funkcija realizovao 12 obuka. Podśetila je da je pripremljen Predlog zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika kojim se kao otežavajuća okolnost za odmjeravanje kazne cijeni činjenica ako je krivično djelo učinjeno iz razloga rasne diskriminacije.

 Poslanici su postavili sledeća pitanja: 

- Kako Nacionalni koordinator ECRI-ja za Crnu Goru ocjenjuje međusobnu saradnju državnih organa koji su, u skladu sa nadležnošću, zaduženi za realizaciju preporuka ECRI-ja? 

- S obzirom da su realizovani treninzi, seminari i edukacije za sudije, tužioce, advokate, koliko advokata je pohađalo obuke, da li postoji mehanizam na osnovu kojeg se može utvrditi djelotvornost realizovanih obuka? 

- Kako Nacionalni koordinator ECRI- ja za Crnu Goru tumači činjenicu da u ovom trenutku u Crnoj Gori 6500 lica boravi nezakonito iz razloga što je rok za podnošenje zahtjeva za regulisanje statusa raseljenih i interno raseljenih lica utvrđen Zakonom o strancima istekao 31. decembra 2012. godine, a Predlog zakona kojim se rok produžava do 31. decembra     2013. godine je tek sad u skupštinskoj proceduri? 

Radošević- Marović je saopštila da ona koordinira i prikuplja informacije od nadležnih državnih organa o tome šta su preduzeli po pitanju ispunjavanja Preporuka ECRI-ja, a da državni organi, u dijelu svoje nadležnosti i ovlašćenja, preduzimaju konkretne aktivnosti, naglašavajući da je međusektorska saradnja u cilju rješavanja ovih pitanja neophodna. 

U vezi sa obukama, saopštila je da je, prema podacima Centra za obuku nosilaca pravosudnih funkcija, obuke pohađao i određeni broj advokata, iako u manjoj mjeri od ostalih nosilaca pravosudnih funkcija. Saopštila je da ne postoji precizan plan edukacija na godišnjem nivou za nosioce pravosudnih funkcija. 

Značajni napori se ulažu i preduzimaju brojne aktivnosti kako bi se ispunila Preporuka ECRI-ja koja se odnosi na desegregaciju lica koja borave u Kampu Konik, a osim rješavanja njihovih stambenih pitanja, preduzimaju se mjere u obrazovanju kako bi se djeca iz Kampa Konik uključila u sedam drugih osnovnih škola na teritoriji Podgorice.  Istakla je da, prema podacima iz MUP-a, oko 16000 raseljenih i interno raseljenih lica boravi u Crnoj Gori, od čega je do kraja 2012. godine, 9500 lica podnijelo zahtjev za rješavanje statusa, a 5600 je riješeno, dok je do današnjeg dana riješeno ukupno 6300 zahtjeva. Značajne su i informativne kampanje, kao i organizovane posjete zemljama porijekla kako bi se ovim licima pomoglo u pribavljanju potrebnih dokumenata. Podśećajući na navode ECRI-ja po kojima postoji rizik da određena lica u Crnoj Gori postanu apatridi, saopštila je da po Zakonu o crnogorskom državljanstvu lica koja nemaju državljanstvo druge države stiču crnogorsko državljanstvo ako ispune uslove propisane Zakonom, tako da navedeni rizik ne postoji. 

Benjamin Perks, šef Predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori je saopštio dapripadnici RAE populacije u Crnoj Gori  generalno loše žive, ali da takvo stanje nije samo u Crnoj Gori, nego i brojnim drugim zemljama Evrope. Djeca pripadnici RAE populacije neredovno pohađaju školu, ogroman broj nema ni osnovno obrazovanje, jer ih roditelji isključuju kako bi se od malih nogu bavili prosjačenjem. Veoma je izražen i problem ranog stupanja u brak, što je uzrokovano tradicionalnim i kulturološkim karakteristikama ove populacije. Zbog toga, po ocjeni Perksa, Vlada Crne Gore treba da preduzme dodatne mjere za uklanjanje tradicionalnih i kulturoloških karakteristika prisutnih kod ove populacije, a neophodna je obuka policije radi uspostavljanja kontakata sa pripadnicima RAE populacije. Pozitivnim je ocijenio što u Crnoj Gori nije bilo slučajeva rasne diskriminacije. 

Mr Siniša Bjeković, član ECRI-ja iz Crne Gore je saopštio da je Izvještaj ECRI-ja o Crnoj Gori raznoliko strukturiran, jer je mandat ECRI-ja neograničen što je jedno od najvećih dostignuća ovog tijela Savjeta Evrope. Saopštio je da će tekućom reformom pojedinih zakona, prvenstveno Zakona o zabrani diskriminacije kojim će biti ustanovljen i standard rasne diskriminacije u skladu Preporukom ECRI-ja broj 7, Crna Gora učiniti značajne korake na ispunjavanju preporuka ECRI-ja.  Značajno je i djelovanje Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore, a koordinacija svih državnih organa je neophodna. Obuke treba da budu kontinuirane za sve nosioce pravosudnih funkcija, kao i za policiju, a potrebna je i specijalizacija u ovoj oblasti, kao i kvalitetnija implementacija usvojenog zakonodavstva. Kada je riječ o Kampu Konik, saopštio je da ciljna grupa treba da budu roditelji djece pripadnika RAE populacije, kako bi se kod njih formirala svijest o tome da su njhova djeca u obavezi da pohađaju škole, čime bi se vremenom i poboljšao položaj cjelokupne populacije. Bjeković je istakao da bez pomoći međunarodnih organizacija i država regiona, Crna Gora ne može riješiti ova pitanja. 

Najavio je da će se 1. oktobra 2013. godine održati Okrugli sto na temu “Sudska implementacija međunarodnih standarda u oblasti diskriminacije”, što će biti dobra prilika za dodatnu edukaciju sudija, tužilaca i ostalih zaposlenih u pravosuđu o implementaciji međunarodnih standarda u našoj praksi. 

Šućko Baković, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je istakao da institucija Zaštitnika, prilikom izrade godišnjeg izvještaja o radu, između ostalog, polazi i od ocjena i preporuka datih u izvještajima međunarodnih organizacija. Ocijenio je pozitivnim ono što je Crna Gora realizovala u cilju unapređenja položaja pripadnika RAE populacije, navodeći da novac nije uvijek presudan, već je bitna i volja države i svih građana da vode računa o ovoj populaciji. Smatra ohrabrujućim podatak o broju romske djece upisane u škole, ali je neophodno kontinuirano raditi na promjeni svijesti i navika koje postoje kod ove populacije. Složio se sa ocjenama da Crna Gora, s obzirom na ekonomsku situaciju, ne može samostalno riješiti problem raseljenih i interno raseljenih lica, već je neophodna bolja saradnja sa zemljama porijekla ovih lica, kao i pomoć međunarodne zajednice. Ocijenio je da je pored obuka koje se realizuju, u narednom periodu potrebno raditi na promjeni pristupa u primjeni prava kako bi se u većem stepenu vodilo računa o sudskoj praksi. 

Dejan Obradović iz UNHCR-a je saopštio da će se u Kampu Konik sprovoditi projekti socijalne inkluzije koji su značajni za uključivanje RAE populacije u crnogorsko društvo, za šta je potreban duži vremenski period, ali je neophodna koordinacija svih subjekata kako bi projekti bili održivi. Pristup pravima u oblasti obrazovanja, zdravstva, zapošljavanja za lica koja borave u Kampu Konik takođe je veoma važan. Smatra da dodatno treba pojednostaviti procedure za pribavljanje neophodnih dokumenata i naglasio je da su ova lica lošeg materijalnog stanja, pa često nijesu u mogućnosti da obezbijede finansijska sredstva potrebna za pribavljanje dokumenata. Osvrnuo se i na problem azilanata, navodeći da je u 2011. godini u Crnoj Gori bilo 235 azilanata, dok ih je u 2012. godini bilo 1531, tako da i tome treba posvetiti posebnu pažnju.