Izvještaj “Ljudska prava u Crnoj Gori- od referenduma do početka pregovora sa Evropskom unijom” predstavila je Ajša Hadžibegović, programska direktorica Građanske alijanse. Na teme “Razvoj pravnog okvira 2006-2012” i “Razvoj institucionalnog okvira         2006-2012” govorili su mr Siniša Bjeković, pravni savjetnik Građanske alijanse, rukovodilac Centra za ljudska prava Pravnog fakulteta u Podgorici i Budimir Šćepanović, zamjenik Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore.

Na Stručnoj raspravi su učestvovali: dr Halil Duković, predsjednik Odbora za ljudska prava i slobode, Snežana Jonica i mr Dritan Abazović, članovi Odbora za ljudska prava i slobode, Slava Burić, sekretar Odbora za ljudska prava, Sabahudin Delić, pomoćnik ministra za ljudska i manjinska prava, Slavica Rabrenović, pomoćnica ministra pravde za Sektor za izvršenje krivičnih sankcija, Petar Ivezić, Zamjenik Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore,  Fetija Međedović iz Ustavnog suda, Veselin Vučković, Predsjednik Tužilačkog savjeta, Miljan Perović, direktor ZIKS-a, Radenko Lacmanović, član Savjeta Agencije za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama, Ljulja Đonaj iz Uprave policije, Alberto Cammarata iz Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori, Marc Lassman, Šef kancelarije USAID Programa efikasnog upravljanja, Ana Dautović iz Kancelarije UNICEF-a, Milena Ćeranić iz OEBS-a,  Benjamin Perks, šef Predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori, Tanja Kalovska iz Kancelarije Savjeta Evrope u Crnoj Gori, Milan Radović, koordinator Građanske alijanse, Maja Raičević, direktorica Centra za ženska prava, Jelena Gluščević iz Centra za prava djetata, dok su Stručnu raspravu pratili predstavnici domaćih i međunarodnih organizacija i brojni mediji.

„Građanska alijansa“ koja u kontinuitetu vrši monitoring poštovanja i zaštite ljudskih prava, u sklopu Programa efikasnog upravljanja, kojeg finansira USAID, sprovela je  istraživanje i analizirala efikasnost nadležnih državnih institucija u zaštiti i procesuiranju prijavljenih slučajeva kršenja ljudskih prava, radi utvrđivanja osnovnih problema i preporuka za njihovo rješavanje, a rezultati istraživanja su sadržani u Izvještaju “Ljudska prava u Crnoj Gori- od referenduma do početka pregovora sa Evropskom unijom”.

Predsjednik Skupštine Crne Gore, Ranko Krivokapić otvorio je Stučnu raspravu, naglašavajući da je Crna Gora prešla dug put od vremena kad je odbrana ljudskih prava bila dostignuće pojedinca, do institucija koje ih same štite. To je bio put stalnih izazova. Crna Gora je mala zemlja i to je prednost, jer je u njoj sve vidljivije i transparentnije. Crna Gora je, od obnove državnosti, na polju zaštite ljudskih prava i izgradnje institucija, napravila velike pomake.

Sa tim se saglasila i ambasadorka Sjedinjenih Američkih Država, Su Kej Braun, koja je ocijenila da je naša zemlja brzo napredovala na putu demokratizacije i poštovanja ljudskih prava. Uputila je pohvale zbog rada, transparentnosti i odgovornosti Vlade i njenih institucija. . Istakla je da su snažne institucije koje štite ljudska prava, jedan od stubova demokratije.

Ministar ljudskih i manjinskih prava, Suad Numanović naveo je da je Crna Gora posvećena razvoju i zaštiti ljudskih prava, kao i evroatlanskim integracijama. Saopštio je da je napravljen veliki iskorak u ostvarivanju ljudskih, građanskih, političkih, ekonomskih, kulturnih, socijalnih i drugih prava u Crnoj Gori,ostvarivanjem brojnih obaveza u normativnom i institucionalnom smislu. Takođe, istakao je da će pregovori sa Evropskom unijom  dovesti do daljeg napretka u zaštiti ljudskih prava i primjeni evropskih standarda.

Predsjednik NVO „Građanska alijansa“, Boris Raonić saopštio je da je ideja Građanske alijanse da se problematika ljudskih prava u Crnoj Gori posmatra kroz duži vremenski period, budući da je to jedini način da se utvdi da li je zauzet pravi pravac u zaštiti i unapređivanju istih. Istakao je da Izvještaj “Ljudska prava u Crnoj Gori- od referenduma do početka pregovora sa Evropskom unijom” obuhvata period od referenduma (maj 2006. godine) do otpočinjanja pregovora sa Evropskom unijom (jun 2012. godine). Saopštio je da je na istraživanju i pisanju Izvještaja radio šestočlani tim Građanske alijanse, nastojavši da naprave analizu kako se zadnjih šest godina kretala kultura ljudskih prava, kako se kretao razvoj legislative i kako se kretala institucionalna zaštita ljudskih prava u Crnoj Gori, a Projekat je podržan od strane USAID Programa efikasnog upravljanja u Crnoj Gori.

Izvještaj “Ljudska prava u Crnoj Gori- od referenduma do početka pregovora sa Evropskom unijom predstavila je Ajša Hadžibegović, programska direktorica Građanske alijanse. Saopštila je da je cilj Izvještaja o ljudskim pravima u Crnoj Gori- od referenduma do početka pregovora sa Evropskom unijom da pokaže efikasnost nadležnih državnih institucija u zaštiti i procesuiranju prijavljenih slučajeva kršenja ljudskih prava osnovne probleme i da pomogne u definisanju preporuka za njihovo prevazilaženje. Predstavljajući Izvještaj „Ljudska prava u Crnoj Gori- od referenduma do početka pregovora sa Evropskom unijom“, saopštila je da je Crna Gora od sticanja nezavisnosti do otvaranja pregovora sa Evropskom Unijom ostvarila napredak u poštovanju i zaštiti ljudskih prava. Istakla je da je najveći izazov postizanje nezavisnog i efikasnog rada institucija , kao i adekvatna primjena zakona. Građanska alijansa registrovala je i prijavljene slučajeve grubog kršenja ljudskih prava, te neefikasno postupanje nadležnih državnih institucija u istraživanju i procesuiranju tih slučajeva.

Oblasti u kojima su poštovanje i zaštita ljudskih prava bili na zabrinjavajućem nivou su: neadekvatan proces suočavanja sa prošlošću, tortura, pravo na pravično suđenje, sloboda izražavanja, okupljanja i udruživanja, diskriminacija manjina, prava djeteta, položaj raseljenih i interno-raseljenih lica i ekonomsko-socijalna prava i slobode.

Institucije obuhvaćene istaživanjem su: Vlada (Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i Ministarstvo pravde), sudovi, tužilaštvo, Skupština (Odbor za ljudska prava i slobode, Savjet za građansku kontrolu rada policije, Fond za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava), Zaštitnik ljudskih prava i sloboda-Ombudsman i Agencija za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama. Osnovni nedostaci institucija bili su nedovoljni budžeti i nedovoljni administrativni i kadrovski kapaciteti. Zabrinjavajuće je da je u pojedinim institucijama kadrovska popunjenost bila  i ispod 50 odsto u odnosu na sistematizovana radna mjesta.

U Crnoj Gori u periodu od maja 2006. godine do juna 2012. godine nije ostvaren dovoljan napredak u poštovanju i zaštiti ljudskih prava. Vlasti, na svim nivoima, nijesu ulagale dovoljne napore i primjećen je selektivan pristup u poštovanju i zaštiti ljudskih prava. Najveće zamjerke upućene su tužilaštvu, Fondu za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava i  Agenciji za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama.

Kako se navodi u Izvještaju, tužilaštvo, kao najvažnija institucija za zaštitu ljudskih prava, nije bilo dovoljno aktivno u toj oblasti. Izostale su istrage po brojnim navodima o ozbiljnim povredama ljudskih prava, tamo gdje su istrage započele u velikom broju slučajeva su kasnile i nijesu dovele do identifikacije počinilaca i nalogodavaca zločina. Takvi primjeri su istrage u ratnim zločinima i u slučajevima ubistva i prebijanja novinara.Takođe, tužilaštvo nije sprovelo efikasne, nezavisne i djelotvorne istrage po prijavama članova i rukovodstva sindikalnih organizacija zbog diskriminacije.

Fond za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava jedna je od rijetkih institucija koja je u kontinuitetu funkcionisala uz brojne nepravilnosti i u čijem radu nije ostvaren ni najmanji napredak. Kako se navodi u Izvještaju, Fond nije doprinio zaštiti i ostvarivanju manjinskih prava, nije funkcionisao transparentno, sredstva namijenjena ostvarivanju manjinskih prava dijeljena su netransparentno, bez jasnih kriterijuma. U radu Fonda primjetan je i konflikt interesa koji se ogleda prije svega u činjenici da članovi Upravnog odbora Fonda dijele sredstva organizacijama u čijim su upravljačkim strukturama.Podnijete su dvije krivične prijave protiv članova Upravnog odbora i tužba Upravnom sudu.Međutim, kako je navedeno u izvještaju, do objavljivanja istog nijesu javno saopštene informacije od strane tužilaštva šta je preduzeto po podnijetim prijavama.

Agencija za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama patila je od nedovoljnih kapaciteta zbog čega je njen rad bio više preventivan nego represivan. Takodje, i kontrolni kapaciteti Agencije još uvijek nijesu adekvatni. Pravo na privatnost kršeno je u brojnim primjerima, dok su, s druge strane, izostale adekvatne i proporcijalno srazmjerne sankcije.

Kada je riječ o Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, u Izvještaju se navodi da je od nezavisnosti realizovalo najviše aktivnosti u oblasti rodne ravnopravnosti i pravima Roma, dok se  najveće zamjerke odnose na vrijeme kad je na čelu tog resora bio Ferhat Dinoša, koji je javno saopštavao homofobične i nacionalističke stavove.

Ministarstvo pravde ocijenjeno kao polovično transparentno. Iako je bilo predviđeno Planom rada Vlade, Ministarstvo pravde nije predložilo legislativu u oblasti alternativnih sankcija, čime bi se doprinijelo smanjivanju prenatrpanosti u zatvorima.

Pomoćnica ministra pravde, Slavica Rabrenović istakla je da je sistem izvršenja krivičnih sankcija, u posljednje dvije godine, značajno ojačan. Saopštila je da je pripremljen Nacrt zakona o alternativnim sankcijama usklađen sa međunarodnim standardima, a u toku ove godine se planira izrada zakona o izvršenju kazne zatvora, u saradnji sa ekspertima iz Njemačke.

Sudovi su, u ovom periodu, povećali efikasnost i ažurnost u radu, što je za sobom, između ostalog, donijelo  posljedicu prenatrpanih zatvora. Međutim, Građanska alijansa je i registrovala sudske postupke u kojima je dužina trajanja sudskih procesa takva da dovodi u sumnju da je došlo do kršenja prava na suđenje u razumnom roku.

Od početka 2012. godine počeo je da se primjenjuje Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći. Iako je zakon značajno doprinio ostvarivanju prava na pristup sudu, primjećeni su nedostaci u njegovoj primjeni. Prije svega, komunikacija državnih institucija sa sudovima nije adekvatna, pa se odluke o zahtjevima za besplatnu pravnu pomoć nijesu donosile u zakonom propisanom roku.

Odbor za ljudska prava i slobode je dobio najbolje ocjene za rad. Rad odbora je tokom cijelog perioda bio transparentan, članovi Odbora bili su vrlo aktivni i u brojnim raspravama i odlukama prevazilazili su političku pripadnost partijama.Zamjerke su se odnosile na to da su partije za svoje predstavnike u Odboru dominantno birale predstavnike manjinskih naroda i da organizovana kontrolna saslušanja nijesu ostvarivala veći uticaj po pitanju odgovornosti saslušavanih predstavnika institucija.

Instituciji Ombudsmana u posmatranom periodu nije obezbijeđena ekonomska i politička nezavisnost. Kadrovski kapaciteti institucije nijesu bili popunjeni. Napredak u radu Ombudsmana ostvaren je u drugoj polovini posmatranog perioda, kada je poraslo povjerenje građana u ovu instituciju, a saradnja sa NVO sektorom postala kvalitetnija.

Predsjednik Odbora za ljudska prava i slobode, Halil Duković pohvalio je Izvještaj ističući da posebno raduje činjenica da je Odbor dobio najbolju ocjenu. Istakao je da su ocjene  o radu Odbora za ljudska prava i slobode objektivne, a o stalnom napretku u radu ovog radnog tijela Skupštine moguće je sagledati i na osnovu nalaza iz Izvještaja Evropske komisije o napretku Crne Gore. Kao i u prethodnom periodu, Odbor će imati intenzivnu saradnju sa institucijom Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore, zasnovanu na Zakonu o zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore, Zakonu o zabrani diskriminacije i Poslovniku Skupštine Crne Gore, jedan broj aktivnosti posvetiće učešću građana i građanskoj inicijativi u lokalnim samoupravama, a kroz institute kontrolne funkcije Skupštine, implementaciji Zakona i Zaključaka Skupštine, u nadležnosti ovog Odbora.

Odbor, kao što je u Studiji navedeno, ima intenzivnu saradnju i sa nevladinim sektorom koji se bavi pitanjima ljudskih prava i sloboda, a konkretno, Odbor ima dobru saradnju sa NVO „Građanska alijansa“, jer njihov predstavnik radi vršenja monitorniga nad radom ovog Odbora prisustvuje gotovo svim sjednicama Odbora..

Rad Odbora je transparentan, sjednice Odbora izazivaju veliko interesovanje štampanih i elektronskih medija, Odbor objavljuje na sajtu Skupštine godišnji izvještaj o radu, a takođe i informacije, zapisnike i izvještaje o svim aktivnostima ovog radnog tijela.

Odbor za ljudska prava i slobode će i u narednom periodu nastaviti sa realizacijom brojnih aktivnosti koje očekuju ovaj Odbor na putu evopskih i evroatlanskih integracija, sve u skladu sa svojom, Poslovnikom Skupštine, definisanom nadležnošću, kao i saradnju sa državnim institucijama, međunarodnim organizacijama, nevladinim sektorom, akademskom zajednicom i medijima, a sve u cilju afirmacije, promocije, poštovanja i zaštite ljudskih prava i sloboda svih građana Crne Gore.

Povodom zamjerke upućene za rad Odbora, Predsjednik Odbora istakao je da u Odboru ima dosta pripadnika manjina budući da će oni najbolje prezentovati probleme koji su prisutni kod manjinskih naroda..

Poslanica Snežana Jonica je ocijenila da je odnos države u zaštiti ljudskih prava srazmjeran budžetu koji se opredljejuje institucijama koje su za to zadužene. Takođe, uputila je kritiku zbog funkcionisanja Fonda za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica sa invaliditetom u koji se slilo 18 500 000, a da je 17 000 000 potrošeno negdje drugo.

Poslanik Dritan Abazović pohvalio je rad Građanske alijanse. Istakao je da bi trebalo da se i državni organi u svom radu ugledaju na nevladine organizacije. Naglasio je da je politička diskriminacija prioritetna tema u Crnoj Gori, koja se tiče svih nas, manjina, osoba sa invaliditetom(OSI), većinskog stanovništva.

Na kraju Stručne rasprave usvojene su Preporuke:

1. Potrebno je dodatno ojačati institucije i obezbijediti odgovarajuće budžete, kadrovske i administrativne kapacitete u institucijama koje imaju nadležnosti u oblasti ljudskih prava. Potrebno je unaprijediti saradnju među institucijama i sprovoditi obuke zaposlenih u vezi sa ljudskim pravima, posebno u institucijama zatvorenog tipa. Takođe, potrebno je dodatno unaprijediti saradnju Vlade i njenih institucija sa nevladinim sektorom.

2. Po svim prijavljenim navodima o ozbiljnim kršenjima ljudskih prava, kao što su tortura i diskriminacija, neophodno je da nadležne institucije sprovode hitne, nezavisne i efikasne istrage koje će dovesti do srazmjernog sankcionisanja svih prekšilaca ljudskih prava.

3. Obezbijediti pravo na pravično suđenje i pristup sudu svim građanima, posebno dodatno promovisati Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći kada su u pitanju žrtve porodičnog nasilja, marginalizovane društvene grupe i djeca bez roditeljskog staranja.

4. Ojačati ulogu žena i njihovu zastupljenost i dodatno poraditi na ženskim ljudskim pravima.

5. Unaprijediti prava osoba sa invaliditetom i regulisati rad Fonda za profesionalnu rehabilitaciju da se ukupna sredstva slivena u taj Fond koriste za popravljanje položaja OSI.

6. Dodatno poraditi na pravima djeteta i uskladiti unutrašnje propise sa međunarodnim standardima u oblasti ljudskih prava djeteta.

7. Usvojiti legislativu u oblasti alternativnih sankcija i realizovati obuke za službenike ZIKS-a u oblasti ljudskih prava u saradnji sa nevladinim i međunarodnim organizacijama.

8. Potrebno je kreirati razvoj vrijednosti i dugoročno planiranje kada su u pitanju ljudska prava. Sve relevantne institucije, uključujući i civilni sektor, treba sinhronizovano da rade na ljudskim pravima imajući u vidu krajnji cilj i uticaj koji žele da postignu kroz projekte i aktivnosti.