Sekretar Odbora za ljudska prava i slobode i sekretar Delegacije Skupštine Crne Gore u Parlamentarnoj skupštini Savjeta Evrope i saradnik u Odboru i Delegaciji učestvovali su na seminaru: „Evropska konvencija o ljudskim pravima-izvršenje presuda“ koji je organizovala Parlamentarna skupština Savjeta Evrope u Strazburu, 16. i 17. januara 2014. godine.

Cilj seminara je bio da pruži podršku i unaprijedi znanja službenika u nacionalnim parlamentima zemalja članica Savjeta Evrope u dijelu koji se odnosi na Evropsku konvenciju o ljudskim pravima i slučajeve koji se razmatraju pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu, sa posebnim naglaskom na potrebu implementacije presuda Evropskog suda za ljudska prava. Takođe, naglašena je važnost jačanja kapaciteta nacionalnih parlamenata i potreba parlamentarnog nadzora nad primjenom standarda u oblasti ljudskih prava, definisanih Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, kao i važnost poštovanja ovih standarda u pripremi zakonodavsta.

Na seminaru su učestvovali predstavnici stručnih službi zaduženih za ljudska prava, zakonodavne poslove i pravna pitanja iz parlamenata: Hrvatske, Estonije, Grčke, Italije, Moldavije, Rumunije i Ukrajine i Crne Gore.

Seminar je otvorio Wojciech Sawicki, generalni sekretar Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope. Istakavši važnost svih rasprava o ljudskim pravima, saopštio je da je bitno da što veći broj službenika nacionalih parlamenata bude upoznat sa Evropskim sudom za ljudska prava, presudama koje ovaj Sud donosi, a da nacionalni parlamenti treba da vrše nadzor nad implementacijom presuda Evropskog suda za ljudska prava od strane vlada tih država. Takođe, važna uloga parlamenata je u izmjeni zakonodavstva, u cilju ispunjavanja određenih međunarodnih standarda u oblasti ljudskih prava, a i shodno presudama Evropskog suda za ljudska prava. Shvatajući važnost ovog procesa, Parlamentarna skupština Savjeta Evrope organizuje niz seminara, kako za poslanike, tako i za službenike nacionalnih parlamenata, polazeći od činjenice da službenici imaju veoma važnu ulogu u zakonodavnom radu svakog parlamenta. Namjera je da službenici nacionalnih parlamenata pośeduju adekvatna znanja i da budu obučeni u ovoj oblasti kako bi mogli da pomognu poslanicima u realizaciji njihovih obaveza u dijelu koji se odnosi na nadzor nad aktivnostima koje vlade realizuju radi implementacije presuda Evropskog suda za ljudska prava. Takođe, bitno je da i poslanici i službenici budu upoznati kako sistem u Savjetu Evrope i Evropskom sudu za ljudska prava funkcioniše.

Šef Sekretarijata u Odsjeku za podršku parlamentarnim projektima Geza Mezei je govorio o važnosti jačanja saradnje kroz različite programe podrške zemljama članicama Savjeta Evrope. Saopštio je da pored monitoring mehanizama koje sprovodi Parlamentarna skupština Savjeta Evrope, postoje brojni drugi mehanizmi koji treba da doprinesu poboljšanju stanja u zemljama, odnosno boljoj implementaciji međunarodnih standarda. Ključna ideja je da Parlamentarna skupština Savjeta Evrope kreira veze sa nacionalnim parlamentima zemalja članica.

Andrew Drzemczewski, šef Sekretarijata  predstavio je nadležnost i aktivnosti Odbora za pravne poslove i ljudska prava Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope. Saopštio je da se Odbor sastoji od 84 člana i njihove zamjene, kao i da se bavi promocijom vladavine prava i zaštitom ljudskih prava. Bavi se širokim spektrom tema koje se tiču pravosuđa i ljudskih prava, a njegov rad kulminira usvajanjem rezolucija i preporuka Parlamentarne skupštine koje se upućuju državama članicama i drugim tijela Savjeta Evrope. Saopštio je da Odbor ima četiri pododbora: o ljudskim pravima, problemima kriminala i borbi protiv terorizma,  vladavini prava i o izboru sudija Evropskog suda za ljudska prava. Odbor i njegovi relevantni pododbori učestvuju u izboru, od strane Parlamentarne skupštine, sudija Evropskog suda za ljudska prava i Komesara Savjeta Evrope za ljudska prava, kao i u izborima, od strane Komiteta ministara, članova Evropskog komiteta za sprječavanje mučenja (CPT). Takođe, Odbor šalje svoje predstavnike na sastanke relevantnih tijela Savjeta Evrope, uključujući i Evropsku komisiju za demokratiju putem prava (Venecijanska komisija) i Grupu država za borbu protiv korupcije (GRECO).

Saopštio je da Komitet ministara prati izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava i da su vlade država članica odgovorne za izvršenje tih presuda. Međutim, uloga parlamenta je veoma važna prilikom donošenja zakona koji se tiču različitih oblasti, kao i prelikom donošenja Zakona o budžetu za svaku godinu, jer se opredjeljuju i sredstva za rad sudova. Takođe, dodao je da je veoam važno izgraditi strukture za implementaciju presuda Evropskog suda za ljudska prava. Izvjestioci PSSE prate kakve strukture postoje u državama članicama, obavljaju i pośete zemljama, a ove godine planirane su pośete Ukrajini, Rusiji, Turskoj, Italiji, a moguće Poljskoj i Rumuniji.

Istakao je da se Evropskom konvencijom o ljudskim pravima i izvršenjem presuda Evropskog suda ne trebaju baviti samo sudije i advokati, vlade država članica, već i parlamentarci u dijelu zakonodavne i nadzorne uloge parlamenta. U tom pogledu, bitno je da parlamenenti imaju informaciju od vlada šta se dešava sa izvršenjem presuda Evropskog suda za ljudska prava. Ocijenio je bitnim da države imaju nacionalno zakonodavstvo koje je usklađeno sa međunarodnim standardima u oblasti ljudskih prava, naglasivši važnost potpune implementacije tog zakonodavstva.

Nakon uvodnih napomena predstavnika Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope uslijedile su kratke prezentacije od strane predstavnika nacionalnih parlamenata o radnim tijelima u njihovim  parlamentima koja se bave pitanjima ljudskih prava i praćenjem izvršenja presuda Evropskog suda za ljudska prava. Takođe, predstavili su aktivnosti ovih tijela koje imaju za cilj bolju implementaciju principa Evropske konvencije o ljudskim pravima u nacionalnom zakonodavstvu, a ukratko je bilo riječi i o saradnji parlamenata, vlada i drugih tijela zaduženih za ljudska prava i implementaciju presuda Evropskog suda za ljudska prava.

Nakon ovog, uslijedila je pośeta Evropskom sudu za ljudska prava gdje su učesnici seminara bili u prilici da pogledaju film o osnivanju i funkcionisanju Evropskog suda za ljudska prava. Eva Hubalkova, šef Sekretarijata Suda, upoznala je učesnike seminara sa radom Suda.

Pośetom Evropskom sudu za ljudska prava u Strazburu učesnici su bili u prilici da saznaju da je Sud osnovan 1959. godine. Broj sudija je jednak broju zemalja članica Savjeta Evrope koje su ratifikovale Konvenciju o zaštiti ljudskih prava (47). Sudije bira Parlamentarna skupština Savjeta Evrope sa liste od tri kandidata koje predlaže svaka država. Protokolom 14 je utvrđeno da se sudija bira na devet godina, bez mogućnosti obnove mandata. Sudije ne predstavljaju državu iz koje su izabrani, već su nezavisni, a nacionalni sudija ne može postupati kao sudija pojedinac u predmetima koji se tiču njegove zemlje. Uvijek je prisutan u sastavu Suda prilikom rasprave o određenom predmetu kada Sud zasijeda u vijeću od sedam sudija ili u Velikom vijeću od 17 sudija. Sud može da zasijeda u četiri različita saziva: sudija pojedinac, odbor od tri sudije, vijeće od sedam sudija i veliko vijeće od 17 sudija.

Sudije Evropskog suda za ljudska prava djeluju samostalno i ne predstavljaju nijednu zemlju. U radu sa predstavkama, Sud sarađuje sa Sekretarijatom koji uglavnom čine  pravnici iz zemalja članica. Oni su takođe potpuno nezavisni od svojih zemalja i ne predstavljaju podnosioce predstavki niti zemlje.

Sa povećanjem broja zemalja koje su ratifikovale Konvenciju, naročito od 1990. godine, kao i sa boljom informisanošću ljudi o njihovim pravima, broj predmeta se drastično uvećao, pa imajući u vidu obim posla i količinu pristiglih slučajeva, dešava se da se čeka i do godinu dana prije nego što Sud počne prvu fazu razmatranja predstavke. Neke predstavke mogu biti smatrane hitnim i biti prioritetne, posebno ako je podnosilac predstavke fizički ugrožen.

Ako Sud utvrdi da je došlo do kršenja odredbi Konvencije, može se dobiti pravično zadovoljenje (određena količinu novca kao nadoknadu za štetu), a Sud može tražiti da se preduzmu određene individualne mjere ili opšte mjere(promjene u zakonodavstvu ili u sudskoj praksi) koje su neophodne kako bi država ispunila obaveze koje proizilaze iz presude.

Izvršenje presude nije u nadležnosti Suda. Izricanjem presude ona prelazi u nadležnost Komiteta ministara Savjeta Evrope, koji ima zadatak da nadgleda izvršenje presude i isplatu nadoknade.

Sudu se svake godine podnosi oko 50 000 novih predstavki. Oko 90% predstavki se proglasi neprihvatljivim. Najvećibroj predstavki se odnosi na Rusiju, Tursku, Italiju i Ukrajinu.

Od osnivanja 1959. godine, Sud je donio oko 16000 presuda, a skoro polovina tih presuda se odnosi na države: Turska, Italija, Rusija, Poljska i Rumunija. U skoro polovini presuda o kršenju Konvencije koje je Sud donio od osnivanja, Sud je ustanovio povredu prava iz člana 6 Konvencije.

Učesnici Seminara su informisani i sa radom Odsjeka za izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava, kao i sa programom HELP koji pruža podršku pravnim stručnjacima u obrazovanju o ljudskim pravima, sa naglaskom na primjenu Evropske konvencije o ljudskim pravima na nacionalnom nivou, u skladu sa Preporukom Komiteta ministara 4 (2004), Deklaracijom iz Interlakena i Deklaracijom iz Brajtona iz 2012. godine. Cilj ovog Programa je da se ojačaju kapaciteti sudija, advokata, tužilaca i stručnjaka iz oblasti prava u primjeni Evropske konvencije o ljudskim pravima u svakodnevnom radu. U tu svrhu razvijeni su i programi učenja na daljinu.

Drugog dana Seminara učesnici su u prijepodnim satima, u okviru nacionalnih sesija, razgovarali sa predstavnicima njihovih država koji rade u Sekretarijatu Evropskog suda za ljudska prava i u Odsjeku za izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava. Učesnici iz Crne Gore su razgovarali sa Slobodankom Karišik iz Sekretarijata Suda i Katarinom Nedeljković iz Odsjeka za izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava. Tom prilikom učesnici su upoznati da je pred Evropskim sudom za ljudska prava trenutno oko 30 predmeta u fazi glavne rasprave pred Evropskim sudom za ljudska prava, u kojoj se raspravljaju pravna pitanja, kako prihvatljivosti predstavki, odnosno procesnih pretpostavki, tako i pitanja osnovanosti, odnosno merituma predstavki. Takođe, istaknuto je da se  90% predmeta pred ovim Sudom odbaci iz formalnih razloga, koje odbacuje sudija pojedinac, a za Crnu Goru ove godine je zadužena sutkinja iz Švedske. 10% predmeta se komunicira Vladi na način što Sud priprema izvještaj o predmetu i postavlja pitanje Vladi koja ima rok od 16 sedmica da dostavi odgovore i zapažanja. Odgovori koje Vlada dostavi šalju se aplikantu koji ima rok od osam sedmica da se o njima izjasni, nakon čega se odgovori aplikanta šalju Vladi koja svoja mišljenja treba da dostavi u roku od četiri sedmice. Ovom prilikom aplikant može da traži naknadu štete, a ako to ne uradi u ovoj fazi, isto kasnije ne može zahtijevati. Takođe, učesnicima su detaljno predstavljeni slučajevi koji su pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu, a odnose se na Crnu Goru. Predstavke se uglavnom odnose na član 6 Evropske konvencije o ljudskim pravima kojim se garantuje na pravo na pravično suđenje, član 10 kojim se garantuje sloboda izražavanja, član 13 Konvencije koji garantuje pravo na djelotvorno pravno sredstvo unutar pravnog sistema na nacionalnom nivou ičlan 1 Protokola 1 kojim se garantuje pravo na mirno uživanje imovine. U vezi sa iznosima koje Sud određuje za naknadu štete saopšteno je da se ti iznosi prilagođavaju standardima država na koje se presuda odnosi.

U vezi sa izvršenjem presuda koje se odnose na Crnu Goru, saopšteno je da nema puno predmeta koji se odnose na Crnu Goru, je od ukupno 12 000 predmeta koje prati Komitet ministara, na Crnu Goru se odnosi svega 13. Nijedan od tih predmeta do sada nije bio klasifikovan u intenziviranu grupu nadzora, već su svi u standardnoj grupi praćenja. Tri predmeta koja se tiču Crne Gore su zatvorena, i to dva u aprilu 2013. godine i jedan u 2011. godini. Takođe, saopšteno je da do sada nije bilo problema u vezi sa izvršenjem presuda Evropskog suda za ljudska prava od strane Crne Gore, tako da nije bilo potrebe za oragnizovanjem dodatnih sastanaka  na bilateralnom ili multilateralnom nivou.

U popodnevnim satima, nakon razmjene mišljenja o nacionalnim sesijama, učesnicima su predstavljene ključne nadležnosti i aktivnosti Komesara za ljudska prava Savjeta Evrope.

Na seminaru je zaključeno da je veoma važno jačanje kapaciteta nacionalnih parlamenata i potreba parlamentarnog nadzora nad primjenom standarda u oblasti ljudskih prava, definisanih Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, kao i važnost poštovanja ovih standarda u pripremi zakonodavsta. Takođe, saopšteno je da će Parlamentarna skupština nastaviti sa organizovanjem seminara na ovu temu za parlamentarce i poslanike u cilju stvaranja mreže parlamentaraca i služebenika koji će u narednom periodu biti u prilici da u svojim zemljama promovišu važnost praćenja presuda Evropskog suda za ljudska prava.