Odbor za ljudska prava i slobode Skupštine Crne Gore na danas održanoj 61. śednici, u skladu sa Planom aktivnosti Odbora za 2015. godinu, održao je kontrolno saslušanje Koordinatora Koordinacionog odbora za praćenje implementacije Strategije za trajno rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica u Crnoj Gori, sa posebnim osvrtom na Kamp Konik I i II, ministarke rada i socijalnog staranja Zorice Kovačević, na temu: “Implementacija Strategije za trajno rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica u Crnoj Gori sa posebnim osvrtom na Kamp Konik”.

Ministarka rada i socijalnog staranja Zorica Kovačević upoznala je članove Odbora i učesnike śednice sa rezultatima postignutim na implementaciji Strategije, kojom je postavljen okvir za djelovanje države u cilju stvaranja uslova za trajno i održivo rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica u periodu od avgusta 2011. do decembra 2015. Poštujući izbor raseljenih lica, Strategijom su definisana dva moguća rješenja ovog problema - lokalna integracija i dobrovoljni povratak.

U vezi sa lokalnom integracijom raseljenih i interno raseljenih lica predviđene su aktivnosti na obezbjeđivanju pravnog statusa, smještaja, jednakog pristupa obrazovanju, zdravstvenoj zaštiti i tržištu rada. Kako bi se postigli ciljevi Strategije, donose se akcioni planovi na period od godinu dana. Aktivnosti se finansiraju iz budžeta Crne Gore, donatorskih sredstava i projekata, a realizaciju ovih mjera prati Koordinacioni odbor. Ministarka Kovačević je saopštila da je do 29. februara 2016. podnešeno 14.073 zahtjeva za rješavanje pravnog statusa, od čega je riješeno 12.300, dok je za 1.727 postupak u toku. Mobilne ekipe MUP-a Crne Gore i MUP-a Kosovo rade na rješavanju zahtjeva koji su u postupku. U skladu sa predlogom Delegacije Evropske unije i UNHCR-a, rok Uredbe o načinu ostvarivanja prava raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koja borave u Crnoj Gori produžen je dvije godine. Iako postoje određeni problemi, Ministarstvo rada i socijalnog staranja, Uprava za zbrinjavanje izbjeglica, MUP, Delegacija EU i UNHCR se trude da, u saradnji sa Srbijom i Kosovom, olakšaju svim licima postupak dobijanja dokumenata. Do sada je 1.061 lice primljeno u crnogorsko državljanstvo, a oko 15 zahtjeva je u proceduri. Operativni timovi, formirani od strane Ministarstva rada, MUP-a i UNHCR-a nastavljaju aktivnosti u cilju rješavanja pravnog statusa.   

Što se tiče obezbjeđivanja smještaja za raseljena lica koja su odlučila da žive u Crnoj Gori, kroz IPA projekat, krajem decembra 2015. izgrađeni su stanovi za jedan broj lica iz Kampa Konik. Za desetak dana planirano je postavljanje kamena temeljca za 120 novih stambenih jedinica za koje je lokaciju i građevinsku dozvolu obezbijedila lokalna samouprava, a sredstva za izgradnju su iz Regionalnog stambenog programa. Na sastancima organizovanim povodom ovog programa data je ocjena da je Crna Gora, u odnosu na druge države u regionu, postigla zapažene rezultate. Za oko mjesec dana očekuje se završetak izgradnje stanova za raseljena i interno raseljena lica u Nikšiću. U saradnji sa UNHCR-om i državama regiona, na transprarentan način birani su korisnici stambenih jedinica, što potvrđuje činjenica da nije bilo žalbi. Vrše se detaljne provjere eventualnog posjedovanja drugih nekretnina od strane ovih lica u državama porijekla.

Ministarka je obavijestila da je završen tender za odabir izvođača za izgradnju Doma za stare u Pljevljima, a ovih dana se očekuje da Razvojna banka Savjeta Evrope vrati dokumentaciju i da se obave pripremni radovi za postavljanje kamena temeljca i početak izgradnje. Na nekoj od narednih śednica Vlade biće osnovana javna ustanova Dom starih Pljevlja i imenovaće se  rukovodeće lice, kako bi se radilo na pripremi dokumentacije, sistematizacije, odabiru korisnika koji će biti smješteni u ovoj ustanovi, kao i osoblja za rad u njoj.

Pripremne aktivnosti za raspisivanje tendera za izgradnju stambenih jedinica u opštini Berane su pri kraju i očekuje se da će do kraja godine biti raspisan tender i odabran izvođač radova. Imajući u vidu da nijesu uspjeli da obezbijede kvalitetnu lokaciju u Herceg Novom, biće raspisan tender za nabavku 32 stana za potrebe raseljenih i interno raseljenih lica, a tehnička dokumentacija biće izrađena u saradnji sa vođama Regionalnog stambenog programa, kako bi tender bio raspisan u što kraćem roku.

Ministarka Kovačević je ocijenila da će do kraja 2016. zatvoriti Kamp Konik I i II i na taj način riješiti dugogodišnji problem. Završetkom zgrade sa 120 stambenih jedinica najveći broj lica smještenih u Kampu će imati priliku da riješi svoj status.

U vezi sa dobrovoljnim povratkom na Kosovo, saopštila je da se realizuju aktivnosti u saradnji sa međunarodnim partnerima. Ministarka je bila domaćin dva velika sastanka sa predstavnicima Srbije i Kosova sa kojima nastoje da obezbijede lokacije za izgradnju kuća za sva raseljena lica koja žele da se vrate u svoju domovinu, a već je razgovarano i o unapređenju saradnje. Prošle godine se na Kosovo vratilo 27 porodica. Ukoliko pojedine opštine na Kosovu obezbijede placeve za izgradnju kuća, Crna Gora će pružiti punu podršku ne samo u postupku dobrovoljnog povratka, već i za učešće u izgradnji tih stambenih jedinica. Za lica koja su u Crnoj Gori, a žele da se vrate u svoju državu, u saradnji sa međunarodnim partnerima, uradiće sve što je moguće kako bi im se omogućio brzi povratak.

Ministarka rada i socijalnog staranja je navela da su od izuzetne važnosti jednak pristup obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti. Broj djece uključene u obrazovni sistem povećava se iz godine u godinu, što je veliki uspjeh. U školskoj 2015/2016 upisano je 621 dijete iz Kampa Konik I i II u nekoliko podgoričkih škola. Svakog dana iz Kampa Konik do škole se prevozi 304 učenika, za šta je sredstva obezbijedilo Ministarstvo prosvjete. Mišljenja je da je dobro da se ova djeca upisuju u sve gradske škole, a ne samo u školu na Koniku.

Pruža se puna podrška implementaciji projekata u procesu socijalne inkluzije, a u ovoj oblasti značajne aktivnosti realizuje Crveni krst Crne Gore, koji u saradnji sa međunarodnim partnerima, učestvuje u aktivnostima koje se tiču obrazovanja. Do septembra 2015. Crveni krst je kroz dječije igraonice aktivno radio sa djecom predškolskog uzrasta iz Kampa Konik I i II.

Veoma je ponosna kako je organizovana zdravstvena zaštita u Kampu Konik, jer je preko 10.000 lica iz Kampa izabralo svog ljekara, 6.456 izabranog doktora za odrasle, 1.743 izabranog doktora za djecu i 1.886 izabranog ginekologa. Zdravstveni sistem je pružio punu podršku stanovnicima Kampa Konik, usluge se iz godine u godinu povećavaju, kao i broj vakcinacija. Dijeljene su i edukativne brošure kojima su informisani stanovnici Kampa Konik da im je dostupna zdravstvena zaštita i da treba da je koriste. Zapaženi su značajni rezultati u ovoj oblasti i ovim tempom treba nastaviti i ubuduće. Posebno je značajno što svi stanovnici Kampa Konik imaju prava utvrđena Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti, kao i crnogorski državljani. Ministarstvo nastoji da ovu populaciju redovno servisira imajući u vidu u kakvim uslovima trenutno žive jer je mali broj njih u radnom odnosu.  

Ministarka Kovačević je zaključila je da je ponosna na to koliko je Crna Gora uradila za izbjeglice i istakla da postoji posvećenost Vlade Crne Gore i Ministarstva rada i socijalnog staranja da, u saradnji sa nadležnim ministarstvima, lokalnom samoupravom, Crvenim krstom i međunarodnim partnerima i ubuduće djeluju u ovoj oblasti. Izrazila je nadu da će do kraja godine imati razloga da budu ponosni, ne samo na ostvarene rezultate po pitanju rješavanja pravnog statusa, obezbijeđivanja socijalne i zdravstvene zaštite, već i da će biti obezbijeđen smještaj za sva raseljena lica koja su odlučila da žive u našoj državi.

Članovi Odbora su bili jednoglasni u ocjeni da je ministarka rada i socijalnog staranja vrlo detaljno i sadržajno informisala o aktivnostima koje je Crne Gora preduzela na trajnom rješavanju statusa raseljenih i interno raseljenih lica u Crnoj Gori.

Koordinatoru Koordinacionog odbora za praćenje realizacije Strategije za trajno rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica, sa posebnim osvrtom na kamp Konik I i II poslanici su postavili pitanja u vezi sa realizacijom Strategije, ali i u vezi sa aktuelnom izbjegličkom krizom u Evropi i ekonomskim migracijama prisutnim na sjeveru Crne Gore.

Predśednik Odbora za ljudska prava i slobode dr Halil Duković, ocjenjujući da je tema kontrolnog saslušanja posebno inspirativna u ovom trenutku kada se cijela Evropa suočava sa izbjegličkom krizom, smatra da je važno sumirati šta je Crna Gora uradila na trajnom rješavanju statusa raseljenih i interno raseljenih lica. Sa zadovoljstvom se može konstatovati da su određeni nedostaci koji su navedeni u Izvještaju Evropske komisije o Crnoj Gori otklonjeni i ostvaren je značajan napredak, prvenstveno u pristupu zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti za raseljena i interno raseljena lica. Podśetio je i da su 1990-ih godina oko 20% crnogorske populacije činile izbjeglice.

Imajući u vidu da će u Nikšiću za mjesec dana biti završen objekat sa 62 stambene jedinice, upitao je da li su utvrđeni kriterijumi i da li su odabrane porodice kojima će biti dodijeljeni stanovi. Takođe je u vezi sa informacijama koje se u javnosti često čuju da će Evropa možda zatvoriti svoje granice za migrante, upitao da li se očekuje još veća migracija i da li postoji program da se ovaj problem riješi na svima prihvatljiv način.

Poslanik prim. dr Izet Bralić je ocijenio da se Crna Gora može ponositi time što je od početka izbjegličke krize 1990-ih širom otvorila svoja vrata, jer je bez ikakvog obeštećenja dugi niz godina pružala utočište izbjeglicama. Uputio je podršku svim aktivnostima koje Ministarstvo rada i socijalnog staranja, u saradnji sa UNHCR-om, realizuje za raseljena i interno raseljena lica. Ukazao je na razlike u organizaciji smještaja i prihvata za izbjeglice u različitim krajevima Crne Gore i ocijenio da ih je trebalo ravnomjerno rasporediti na teritoriji cijele države. Po informacijama koje posjeduje, neka od izbjegličkih naselja su u međuvremenu ustupljena domicilnom stanovništvu na korišćenje ili prodata i otuđena, pa je zatražio pojašnjenje šta se dešava sa tim objektima.

Poslanik Rešad Sijarić se osvrnuo na aktuelna dešavanja na sjeveru Crne Gore i u vezi sa povratkom crnogorskih građana iz zemalja Evropske unije u kojima im nije odobren azil. S obzirom da je u toku organizovani povratak i da se naši građani suočavaju sa novim problemima, jer su mnogi od njih prodali pokretnu imovinu kako bi obezbijedili sredstva za odlazak, a učenicima po povratku nije precizno regulisan status u školama, interesovalo ga je šta će konkretno biti urađeno u narednom periodu.

Poslanik Vuk Roćen, uz saglasnost sa prethodnim ocjenama da je Crna Gora za izbjeglice uradila mnogo, upitao je koliko je porodica, odnosno lica prijavljeno za povratak u zemlju porijekla. Takođe je pitao da li Crnu Goru može zahvatiti nova izbjeglička kriza, da li trenutne migrantske rute mogu biti preusmjerene preko naše zemlje i šta je preduzeto po tom pitanju.

Koordinator Koordinacionog odbora Zorica Kovačević je saopštila da su, nakon odlaska raseljenih i interno raseljenih lica, izbjeglička naselja u vlasništvu lokalne samouprave koja u saradnji sa Vladom može da adaptira te jedinice za građane koji su u stanju socijalne potrebe. Podsjetila je da je Vlada Crne Gore prošle godine donijela Zaključak koji se odnosi na Vrela Ribnička i Kamp Konik kojim je utvrdila da je potrebno formirati komisiju koja će provjeriti i utvrditi ko su korisnici tih objekata, navodeći da smatra da se jedan broj njih sada preprodaje ili izdaje. Najavila je da će na sledećoj śednici Vlade podsjetiti na Zaključak koji bi trebalo proširiti na sva izbjeglička naselja kako bi se pripremio detaljan izvještaj o tome ko živi u tim naseljima i da li imaju relevantnu dokumentaciju, a  nakon toga utvrditi šta je, u saradnji između Vlade i lokalnih samouprava, neophodno preduzeti radi adaptacije tih objekata i njihovog prilagođavanja licima u stanju socijalne potrebe.

Polazeći od podataka da se priprema masovni povratak crnogorskih građana iz zemalja Evropske unije, ministarka rada i socijalnog staranja je saopštila da je Vlada Crne Gore na prošloj śednici nakon razmatranja Informacije donijela određene zaključke i zadužila Ministarstvo rada i socijalnog staranja da utvrdi da li su povratnici u stanju socijalne pomoći i da im obezbijedi socijalna davanja, a Ministarstvo prosvjete da omogući upis djece u osnovne i srednje škole, kao i vanredni rok za polaganje propuštene školske godine. Takođe, obaveza je lokalnih samouprava da preduzmu sve mjere kako bi se poboljšao položaj ovih građana. Zaključci su dostavljeni Ministarstvu rada i socijalnog staranja, Ministarstvu prosvjete, svim opštinama i Zajednici opština, dok će aktivnostima koordinirati potpredśednik Vlade Rafet Husović. Ministarka je saopštila da je već preduzela aktivnosti i organizovala sastanak sa direktorima centara za socijalni rad koji su dobili naloge da istog dana kada se porodice vrate urade sve što je u njihovoj nadležnosti.

Ministarka je podsjetila da je podnešeno 14.073 zahtjeva za regulisanje pravnog statusa, od čega je više od 12.000 završeno, a oko 1.700 u postupku. Preko 1000 lica je dobilo crnogorsko državljanstvo, dok su ostali državljani neke od susjednih država. Izrazila je nadu da će tokom ove godine biti riješeni i preostali zahtjevi, ali i ukazala da to ne zavisi od Crne Gore, već i od država porijekla koje treba da izdaju određenu dokumentaciju. Naglasila je da je Crna Gora spremna da ovim licima omogući sredstva da pođu do država porijekla po neophodna dokumenta.

U vezi sa aktuelnim migracijama, podsjetila je da je Vlada Crne Gore u novembru 2015. godine usvojila Plan djelovanja u slučaju mogućeg priliva izbjeglica i migranata, a formirani su Koordinacioni odbor i Operativni tim za njegovu implementaciju, u čemu Crnoj Gori podršku daje UNHCR. Vlada je i prije 15 dana razmatrala mogućnost većeg priliva izbjeglica i zadužila sve organe da u dijelu svojih nadležnosti preduzmu neophodne mjere. O tome da li će Crna Gora primiti izbjeglice, odlučuje Vlada, a potpredśednik Igor Lukšić koordinira svim ovim aktivnostima i informiše ih o aktuelnim dešavanjima. Ukoliko bi migrantska ruta zahvatila Crnu Goru, država bi mogla reagovati u roku od 12 sati od saznanja za mogućnost preusmjerenja rute preko naše države.

Na pitanje predśednika Odbora u vezi sa stambenom jedinicom u Nikšiću, Budimirka Đukanović, koordinator Regionalnog stambenog programa je odgovorila da su u junu 2015. godine počeli izgradnju stambenog objekta, a prethodno je pripremljena sva dokumentacija. Zajedno sa UNHCR-om i OEBS-om, urađena je preliminarna selekcija korisnika, a u decembru 2015. je objavljen javni poziv za sva zainteresovana lica koja žive u Crnoj Gori i imaju ili su imali status raseljenog lica da se jave za raspodjelu stanova s obzirom da će zgrada biti tehnički završena za mjesec ili dva. Za 62 stana apliciralo je 88 porodica i u toku je selekcija korisnika, a Komisija koju čine predstavnici Ministarstva rada, Uprave za zbrinjavanje izbjeglica, lokalne samouprave i pridruženi članovi iz UNHCR-a i OEBS-a će sledeće sedmice objaviti rang listu potencijalnih korisnika. Po isteku roka za prigovore na bodovnu listu, donijeće se rješenja i sprovesti cjelokupna procedura po Zakonu o upravnom postupku. Naglasila je da je kompletan postupak implemenacije Regionalnog stambenog programa veoma transparentan, a preliminarna selekcija je protekla bez prigovora. Bitni su i dobra saradnja sa državama porijekla i provjere koje se rade u tim državama, a kriterijumi i odabir korisnika biće po Zakonu o socijalnom stanovanju i podzakonskim aktima kojima je regulisana ova oblast, kao i kriterijumima UNHCR-a, kao organizacije prepoznatljive u ovoj oblasti.  

Aleksandar Čađenović, šef pravnog tima u Predstavništvu UNHCR-a u Crnoj Gori je naveo da UNHCR u potpunosti podržava izloženi Izvještaj i ukazao da je ovo veoma kompleksan proces. Takođe, ovo je samo djelić učinjenog, od 2001. urađeno je mnogo više od pomenutog. Saopštio je da je 2009. godine bilo 16.500 lica sa neriješenim statusom, a kad se oduzmu oni koji su riješili status u Crnoj Gori ili se vratili u državu porijekla, sada ih je 2.000 manje. Naglasio je da je veoma važno istaći da su sva ta lica imala mogućnost da do kraja 2014. podnesu zahtjev za rješavanje statusa u Crnoj Gori, što bi im omogućilo integraciju. S obzirom da oko 1.700 lica čeka na rješavanje zahtjeva za status stranca, raduje ga najava da će se raditi na rješavanju njihovih problema i strategije do 2017. godine. Kada je riječ o Regionalnom stambenom programu, važno je istaći da su sredstva koja su inicijalno tražena i dobijena, projekti su podnešeni na najbolji mogući način i servisirane su  najugroženije kategorije širom Crne Gore. Uz projekat Doma starih u Nikšiću, ubuduće treba posvetiti pažnju Vrelima Ribničkim i raseljenicima koji žive na primorju.

Podsjetio je da je oko 400 lica, odnosno 70 porodica koje žele da se vrate na Kosovo, od čega određeni broj čeka i godinama, jer zemlja porijekla ne ulaže dovoljno napora, pa bi u tom pogledu trebalo intezivnije diplomatski djelovati kako bi se postigao sporazum da se ova lica vrate.

Predśednik Odbora je zaključio da nije lako biti izbjeglica, ali da nije jednostavno ni obezbijediti prihvat ovim licima, posebno u vremenima krize. Međutim, svi materijalni i ekonomski problemi moraju biti u drugom planu, a humanost, ako ključna ljudska osobina, na prvom mjestu. U ime Odbora za ljudska prava i slobode apelovao je na sve koji su u mogućnosti da pruže pomoć i podršku izbjeglicama.  

Zaključeno je da se veoma kompleksno pitanje trajnog rješavanja statusa raseljenih i interno raseljenih lica u Crnoj Gori, uspješno rješava. Posebno raduje činjenica da će Kamp Konik I i II biti zatvoren do kraja godine, na zadovoljstvo i Crne Gore i svih lica koja su u njemu živjela. Kako je u toku izgradnja stambenih jedinica za raseljena i interno raseljena lica širom Crne Gore Odbor očekuje da će ova problematika u narednom periodu biti riješena u potpunosti.

Odbor će, u skladu sa članom 77 stav 2 Poslovnika Skupštine, podnijeti Skupštini  Izvještaj sa Zaključkom o kontrolnom saslušanju Koordinatora Koordinacionog odbora za praćenje realizacije Strategije za trajno rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica, sa posebnim osvrtom na Kamp Konik I i II, ministarke  rada  i socijalnog staranja, Zorice Kovačević na temu: „Realizacija Strategije za trajno rješavanje pitanja raseljenih i interno raseljenih lica, sa posebnim osvrtom na Kamp Konik I i II.