Cilj dvodnevne Konferencije na kojoj učestvuju predstavnici izvršne, zakonodavne i sudske vlasti, predstavnici međunarodnih organizacija, civilnog sektora i eksperti je otvaranje široke društvene kampanje u borbi protiv svih oblika diskriminacije.

Na otvaranju Konferencije učesnicima su se obratili: dr Halil Duković, predśednik Odbora za ljudska prava i slobode, Sonja Tomović-Šundić, savjetnica Predśednika Crne Gore za oblast ljudskih prava i prava manjina, Snežana Radović, koordinatorka radnih grupa za poglavlja 23 i 24 u pregovorima Crne Gore sa Evropskom unijom, Norbert Beckmann-Dierkes, direktor Kancelarije Fondacije Konrad Adenauer za Srbiju i Crnu Goru i Šućko Baković, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore.

Predśednik Odbora za ljudska prava i slobode dr Halil Duković, izražavajući zadovoljstvo što prisustvuje Konferenciji na kojoj se razgovara o veoma važnoj temi u oblasti zaštite ljudskih prava i sloboda iznio je očekivanje da će ovaj skup omogućiti kvalitetnu razmjenu mišljenja i iskustava u ovoj kompleksnoj oblasti, doprinijeti boljem sagledavanju problema sa kojima se svakodnevno suočavamo i utvrđivanju smjernica za dalje poboljšanje stanja u ovoj oblasti. On je naglasio da Odbor za ljudska prava i slobode, u skladu sa svojom Poslovnikom Skupštine utvrđenom nadležnošću, ima važnu ulogu u oblasti ostvarivanja, zaštite i unapređivanja ljudskih prava i sloboda, a time i u zaštiti od diskriminacije i da preduzima brojne aktivnosti u ovoj oblasti. Posebno je istakao multisektorski pristup, kao osnovni metodološki pristup rada Odbora za ljudska prava i slobode koji kroz saradnju sa Zaštitnikom ljudskih prava i sloboda Crne Gore, nadležnim državnim organima, međunarodnim organizacijama sa śedištem u Crnoj Gori i nevladinim organizacijama koje se bave zaštitom ljudskih prava i njihovo učešće na śednicama Odbora, realizuje brojne aktivnosti u cilju postizanja većeg stepena poštovanja i zaštite ljudskih prava i sloboda.

Predśednik Odbora je podśetio da je Planom aktivnosti Odbora za 2016. godinu, usvojenim na śednici, održanoj prethodne sedmice, akcenat usmjeren na aktivnosti koje se odnose na: implementaciju donešenih zakona, jačanjem kontrolne uloge Skupštine, zaštitu od diskriminacije, prevenciju torture i drugih oblika nečovječnog, surovog ili ponižavajućeg postupanja, u skladu sa preporukama Evropskog komiteta za sprečavanje mučenja i nečovječnog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (CPT), zaštitu prava lica lišenih slobode, zaštitu ličnih podataka, zaštitu prava lica sa invaliditetom, sa posebnim akcentom na djecu sa teškoćama u razvoju i intenziviranje međunarodne saradnje sa subjektima koji se bave pitanjima zaštite ljudskih prava i sloboda, savjetodavnim tijelima Savjeta Evrope i Evropske unije, daljim jačanjem konstruktivne uloge koju Crna Gora ima u  regionalnoj saradnji i nastavkom saradnje koju Odbor ima sa odgovarajućim radnim tijelima drugih parlamenata, kao i učešćem članova Odbora na seminarima, konferencijama i drugim međunarodnim aktivnostima, na poziv međunarodnih organizacija, u skladu sa čl. 208, 209 i 210 Poslovnika Skupštine Crne Gore.

Predśednik Duković je naglasio da je i pored velikih napora koje je Odbor za ljudska prava i slobode uložio realizacijom brojnih aktivnosti na temu antidiskriminacije, u ovoj oblasti ostalo još posla da bi došli do željenih rezultata, naglašavajući da na to ukazuju i predstavnici međunarodne zajednice. Zaključio je da je neophodno dalje sinhronizovano djelovanje svih nadležnih subjekata radi poboljšanja stanja u ovoj oblasti.

Takođe, upoznao je učesnike Konferencije da je Odbor, prepoznajući obavezu daljeg preduzimanja aktivnosti na poboljšanju stanja u ovoj oblasti, a polazeći od  nalaza iz Izvještaja Evropske komisije o Crnoj Gori za 2015. godinu objavljenog u novembru 2015. godine i činjenice da je Vlada Crne Gore za  IV kvartal planirala Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije, Odbor svojim Planom aktivnosti utvrdio razmatranje ovog Predloga zakona. Takođe, Odbor je Planom aktivnosti za 2016. godinu za III kvartal utvrdio održavanje Konsultativnog saslušanja na temu:„Analiza primjene antidiskriminatornog zakonodavstva- problemi u praksi, u susret izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije,utvrđenim za IV kvartal 2016. godine”. Uz navedeno, Predśednik Odbora je saopštio da je za IV kvartal 2016. godine Planom aktivnosti Odbor utvrdio razmatranje Posebnog izvještaja Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore o zaštiti od diskriminacije, shodno Zaključku Skupštine CG (tačka 12) koji je Skupština donijela na predlog Odbora povodom razmatranja Izvještaja o radu  Zaštitnika za 2014. godinu, 28. decembra 2015. godine, a koji je objavljen u „Službenom listu Crne Gore“ broj 3/16 i čije je sprovođenje obavezujuće za nadležne institucije.

Predśednik Odbora vjeruje da će se na bazi činjenica koje svi akteri budu zajedno utvrdili doprinijeti da i Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije bude još jedan korak ka dostizanju onog standarda kojem svi težimo i na kome svi radimo. Takođe, vjeruje da samo svi zajedno- politički subjekti, Vlada, civilni sektor, a posebno institucija Zaštitnika, uz podršku međunarodnih institucija mogu pomoći da taj cilj bude postignut. Smatra da se samo zajedničkim djelovanjem može doprinijeti i boljoj implementaciji Zakona.

Sonja Tomović Šundić, savjetnica Predśednika Crne Gore za oblast ljudskih prava i prava manjina je ocijenila da je ovo jedna od najvažnijih tema modernog političkog mišljenja, modernih političkih zajednica i demokratije uopšte. Ističući da su ljudska prava pokazatelj demokratije jednog društva, saopštila je da su ona u normativnom smislu etički i politički okvir modernih političkih zajednica u kojima se konstituiše demokratska politička kultura. Na temeljima ljudskih prava konstituiše se politička kultura kao univerzalna sinteza vrijednosti koje su opšteprihvatljive za sve civilizovane evropske narode i države. Tema je važna, jer se povezuju politika, društvo i antidiskriminacija i na pravnim standardima, u saradnji državnih institucija i civilnog sektora, pokušava se razriješiti jedno od najsloženijih demokratskih i političkih pitanja, a to je poštovanje i zaštita ljudskih prava i problem antidiskriminacije. Istakla je da je riječ o najvažnijem, univerzalnom vrijednosnom okviru koji predstavlja ne samo pravno, već i duboko moralno i antropološko pitanje. Zaključila je da je ovo najvažnija tema moderne političke evropske istorije o ljudskim pravima u kojoj je skoncentrisana sva humanistička misao od antičke Grčke do savremene civilizacije, a u kojoj su sintetisani  teorija i praksa. Smatra važnim da se istaknu pravni aspekti ove teme i mogućnosti prevencije, kao i implementacije legislative koja reguliše pitanje zabrane diskriminacije u Crnoj Gori.

Snežana Radović, koordinatorka radnih grupa za poglavlja 23 i 24 u pregovorima Crne Gore sa Evropskom unijom je istakla da je Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih integracija jedan od važnih aktera u borbi protiv diskriminacije i važan partner u koordinaciji poglavljima 23 i 24 koja su srž novog pristupa u pregovaračkom procesu EU i Crne Gore.  Ocijenila je da je 2015. godina bila izuzetno dimamična u pregovaračkom procesu Crne Gore sa Evropskom unijom. Trenutno je više od dvije trećine poglavlja otvoreno, dva su zatvorena, a u toku su pripreme za otvaranje nekoliko novih. Sada polako do izražaja dolazi i tihi rad kojim dolazimo da faze zatvaranja nekih pregovaračkih poglavlja, a sve to je važno za cijelo crnogorsko društvo. Veoma je bitno informisati građane o svemu što se radi u ovom procesu, pa su događaji ovog tipa bitni kako bi se na njima prenijele i poruke iz Evropske komisije.

Radović je naglasila da je svima jasno da je ovo pravi trenutak da krenemo u suštinsku reformu kako bi ispunili sve planirano. Donešen je Program pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji koji tretira sva poglavlja pregovora, kao i tabelarni prikaz o tome na koji način ćemo preuzeti pravnu tekovinu EU do kraja 2018. godine. Ocijenila je da uspješnost realizacije tog dokumenta pokazuje da li ćemo biti spremni da pravnu tekovinu preuzmemo do kraja 2018. godine, ali ukazuje i na kojim poljima bi trebalo više i jače da radimo. Poglavlja 23 i 24 su ključna poglavlja u ovom procesu, a to se vidi i u primjerima zemalja koje nakon nas počinju pregovore. Istakla je da je i Crnoj Gori  trebalo vremena da postavi akcione planove za ova dva poglavlja, nakon čega smo dobili 83 privremena mjerila koja ispunjavamo u cilju dobijanja završnih mjerila. Istakla je da je Pododbor za pravdu, slobodu i bezbjednost, kao jedno od tijela koje radi pod okriljem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju veoma važan za Crnu Goru, a u martu 2016. godine  u Podgorici na śednici Pododbora oblast ljudskih prava je bila jedna od tema koje su isplivale na površinu, kao teme o kojima bi trebalo još više razgovarati i gdje treba djelovati dalje radi postizanja napretka, jer u principu sve drugo što radimo može da se vidi ili ne vidi, ali antidiskriminacija i temeljna prava su oblast gdje se svaki napor vrlo jasno uoči, a i svaki propust je evidentan odmah. Cilj je da se u ovoj oblasti nastavi kao do sada ili još jače djelovati u tijesnoj saradnji državnih institucija sa civilnim sektorom kako bi u krajnjem dostigli zaokruživanje 83 privremena mjerila. Istakla je da smo svi svjesni velikog puta koji je pred nama i nada se da će biti sve više ovakvih događaja. Kako dublje ulazimo u proces evropske integracije, lakše ćemo spoznati prepreke i raditi na njihovom rješavanju, a znanje u ovoj i svim drugim oblastima je nemjerljivo veće i iako su pred nama teži izazovi, lakše se boriti sa njima, jer više znamo, sarađujemo i otvoreniji smo u djelovanju. Zaključila je da koliko je Crnoj Gori stalo da ispuni sve uslove i uđe u EU, toliko je i Evropskoj komisiji.

Norbert Beckmann-Dierkes, direktor Kancelarije Fondacije Konrad Adenauer za Srbiju i Crnu Goru je saopštio da Fondacija ima Kancelariju u Podgorici, što govori o njihovom odnosu prema našoj zemlji. Uz ocjenu da je održavanje Konferencije na kojoj učestvuju predstavnici različitih institucija veoma važno, pozvao je učesnike da otvoreno razgovaraju, jer će i to doprinijeti zaštiti ljudskih prava. Upoznao je učesnike sa načinom na koji funkcioniše Fondacija Konrad Adenauer navodeći da je to politička organizacija povezana sa Hrišćanskim demokratskim pokretom u Njemačkoj. Zalažu se uspostavljanje i jačanje demokratije u više od 100 država, a realizuju oko 200 projekata. Istakao je da projekat Vladavina prava potiče iz 1990-ih kada su uspostavili prvi transnacionalni sektorski program za promociju vladavine prava koji se sastoji od pet regionalnih programa: za Latinsku Ameriku, Istočnu i Jugoistočnu Aziju, Subsaharsku Afriku, Jugoistočnu Evropu i Srednji Istok. Saopštio je da imaju Kancelariju u Bukureštu odakle koordiniraju radom šest kancelarija u Jugoistočnoj Evropi. 2005. su osnovali program vladavine prava za Jugoistočnu Evropu koji promoviše dijalog o pitanjima vladavine prava unutar i među sledećim zemljama Jugoistočne Evrope: Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Kosovo, Makedonija, Crna Gora, Moldavija, Ruminija i Srbija. Realizovali su brojne projekte koji se odnose na podršku demokratskim institucijama, nezavisnost i integritet pravosuđa, ustavno pravo i Ustavni sud, materijalno i procesno pravo, zaštitu ljudskih prava i prava manjina i borbu protiv korupcije. Podržavaju evropsku integraciju Crne Gore i srećni su što mogu da prate taj proces. Ukazao je na važnost vladavine prava, dostizanja standarda u toj oblasti, ali i vođenja diskusije o ljudskim pravima i vladavini prava.

Šućko Baković, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je saopštio da su već duže vrijeme ukazivali na određene segmente društva i ranjive grupe koje su posebno izložene nejednakom postupanju i u tom smislu, koristili veoma različite indikatore, kako one koji su kreirani unutar državnih organa, tako i one koji dolaze iz inicijativa civilnog sektora. Ne krije činjenicu da su i jedni i drugi korišteni kao inputi u  izradi godišnjeg izvještaja Institucije. Kada se to ima u vidu, Zaštitnik je saopštio da bi se Konferencija mogla nazvati konvencijom, jer je skup zajedništva svih aktera društva u pokušaju da se definišu pojavni oblici diskriminacije, odrede pravci djelovanja na zaštiti i spriječe njeni efekti u društvu.

Zaštitnik je naglasio da nema sumnje da diskriminacija kao pojava postoji i da je ponekad duboko ukorijenjena u postojeće društvene odnose, predrasude i stigme koje povremeno nadvladavaju društvenu stvarnost i potrebu očuvanja jednakosti, kao načela vladavine prava i temeljne civilizacijske vrijednosti. Iako crnogorsko društvo slovi za humano i solidarno u odnosu na slabije članove društvene zajednice, taj oreol se mora dokazivati u uslovima stalnih društvenih promjena, tekućih i okončanih konflikata u okruženju, ekonomskih kriza i stalnog napretka u približavanju evropskim integracijama. Ovaj proces nije samo pitanje morala, odnosno etike i/ili politike. U ovom vremenu diskriminacija je i pravni pojam, pravni fenomen koji je potrebno dokazivati na bazi prihvaćenih standarda.

Zaključio je da diskriminacija kao percepcija jeste važna u smislu orjentacije, ali kada su u pitanju stvarni efekti borbe za jednakost, onda se oni moraju zasnivati na rezultatima procedura u kojima se diskriminacija dokazuje. Put je značajno olakšan činjenicom da se dokazni postupak sprovodi primjenom pravila o prerasporedu tereta dokazivanja, odnosno obrnutog tereta dokazivanja koji treba ne samo da ohrabri žrtve, već da im da neophodnu početnu energiju za ulazak u prostor dokazivanja koji i dalje nije nimalo lak. To se osjeća u svakodnevnom radu unutar procedura i djelovanju izvan Institucije. Zaštitnik je saopštio da se time posao ne minimizira, niti prestaje rad na borbi protiv diskriminacije. Upravo u tom dijelu je skriven ogroman dio posla Institucije i njenih službenika, kada se na zahtjev stranke dosta vremena i energije troši u pokušaju pronalaženja minimuma činjenica i pravnog osnova za postupanje, odnosno otkrivanje diskriminacije. Ovaj vid pravne pomoći često je nevidljiv, ali i ključan u postupanju Institucije. U protivnom, samo na bazi čisto formalne procedure veliki broj obraćanja bi bio odbačen,  a diskriminacija, ukoliko postoji, ostala nesankcionisana u svakom smislu te riječi.

Zaštitnik je saopštio da im je želja da objedine različite kapacitete u očuvanju jednakosti, približe mehanizme i standarde zaštite, ukažu na ključna područja i oblike diskriminacije, pojasne njenu materijalno-pravnu i procesno-pravnu dimenziju i da javnosti daju priliku da se suoči sa širinom i dubinom problema. U isto vrijeme žele demistifikovati sam pojam diskriminacije koji se često koristi i van njenih granica u pokušaju da se njime argumentuje svaki drugi nedostatak u funkcionisanju sistema vladavine prava i poštovanja ljudskih prava i sloboda. Ocijenio je da Institucija u ovom dijelu ima vrlo složenu ulogu- ne samo da prepozna i utvrdi diskriminaciju, već da stvori činjeničnu i pravnu podlogu slučaja u kojem će diskriminacija dobiti svoj materijalni oblik. Bez toga diskriminacija ostaje sociološki, a ne pravno utemeljen istitut.

Institucija posebno naglašava prilično visok stepen razlikovanja između percepcije i dokazane diskriminacije. Dok se percepcija temelji na iskustvu, dokazana diskriminacija svoje uporište mora naći i u pravnom okviru koji je čini podobnom za odlučivanje. Standardi koji se tom prilikom koriste nijesu plod samo domaćeg iskustva, obzirom da je diskriminaicja u čitavoj svojoj dimenziji relativno nov pojam u našem društvu. Ovo bez obzira na činjenicu da se jednakost odavno poimala kao vrhovni princip ranijeg društvenog uređenja. Ključna pretpostavka novog pristupa je individualni tretman žrtava, odnosno preciziranje ličnog svojstva bez kojeg nema diskriminacije.

Zaštitnik je naveo da se ne može reći da su prethodna iskustva bila u toj mjeri prilagođena svim promjenama koje se dešavaju na nivou izgradnje standarda, ali da se danas korača jednim prilično dobro utabanim putem koji se lako nazire kroz smjernice za postupanje i praksu međunarodnih sudova i drugih nadzornih tijela. U tom smislu je jako značajno njihovo uključivanje u mreže tijela za jednakost, odakle crpe nova iskustva i nove standarde zaštite od diskriminacije. Naglasio je da se moraju pohvaliti činjenicom da su zahvaljujući unutrašnjim organizacionim promjenama dosegli odgovarajući nivo učešća u međunarodnim inicijativama, kroz koje, uz minimalne troškove unapređuju rad, smatrajući važnim da i u budućim aktivnostima posebnu pažnju posvete ovakvim skupovima, gdje će uz podršku renomiranih partnera jačati i kadrovsku osnovu, ali i operativnu funkciju rada.

Na samom kraju je izrazio zadovoljstvo postignutim u radu tokom 2015. godine, uz napomenu da  i početak ove godine karakteriše očigledno povećanje povjerenja u rad Institucije, bar kada je u pitanju povećanje broja predmeta u radu (46% je uvećanje broja predmeta na nivou Institucije u odnosu na isti period prošle godine, a u oblasti antidiskriminacije gotovo je dostignut priliv registrovan u prošloj godini-80%). Međutim, to i obavezuje u svakom pogledu, a naročito u pogledu očekivanja građana koji im se obraćaju, zaključio je Zaštitnik Šućko Baković.

Nakon pozdravnih govora, prvog dana Konferencije održane su tri panel diskusije.

Moderatori prvog panela na temu „Pravni okvir antidiskriminacije – slučaj Crne Gore” bili su Siniša Bjeković, zamjenik Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore i Dušan Ignjatović, ekspert Savjeta Evrope. U okviru panela bilo je riječi o pravnim standardima, institucionalnom okviru i instrumentima zaštite žrtava, međunarodnom i nacionalnom pravu i mogućem uticaju uporednog prava i prakse.

Zamjenik Zaštitnika Siniša Bjeković je saopštio da su standardi po pitanju diskriminacije vrlo široki, a u instituciji Zaštitnika u poslednje vrijeme bave se približavanjem tih standarda, njihovim inkorporiranjem u nacionalni pravni poredak, uobličavanjem pravnih standarda koje primjenjuje Institucija  i onog što su kroz konkretne slučajeve dobili za naredni period. Priča o diskriminaciji je povezana sa evropskim integracijama i vjerovatno da se ti procesi kreću zahvaljujući i tom spoljnjem inputu, jer se radi o prihvatanju standarda koji su uslov napretka u ovom procesu.

Saopštio je da ovo nije samo pitanje institucije Zaštitnika i civilnog sektora, već i svih državnih institucija koje je nedavno otvoreno na śednici Odbora za ljudska prava i slobode kada je pokrenuto pitanje da li ima dovoljno ovakvih i sličnih skupova na kojima bi se antidiskriminacija osvijetlila sa svih aspekata. Istakao je da je nepodijeljen zaključak bio da takvih skupova nikad nije previše, a da je s druge strane, nemoguće  ostvariti sve u okviru formalnog djelovanja institucija u skladu sa raspoloživim budžetom i vremenom kojim svaka od njih raspolaže. Podśetio je da Crna Gora ima ista prava i obaveze kao i svaka država koja ima mnogo više stanovnika i materijalnih i finansijskih uslova. Na nama je da koristimo svaki mogući resurs i nezavisno od toga iz koje društvene sfere dolazimo trebalo bi da učinimo sve kako bi se doprinijelo unapređenju sistema u borbi protiv diskriminacije.

Bjeković je podśetio da je Crna Gra formalno usvojila standard donošenjem Zakona o zabrani diskriminacije 2010. godine, ali već u prvim koracima primjene ovog Zakona bilo je evidentno da su izmjene neminovne. Naglasio je da je izmjena ovog Zakona pitanje trenutka, a da se efekat zaštite od diskriminacije jednim dijelom vezuje i za promjene u zakonodavnoj sferi. U tom smislu, učinjen je prvi korak kada je Zakon izmijenjen 2014.

Saopštio je da je na śednici Odbora za ljudska prava i slobode najavljeno da će uslijediti nova izmjena Zakona. Zahvaljujući izvještajima koje objavljuju renomirane međunarodne organizacije, prvenstveno Evropska komisija, jasno je da se taj trend ne može nastaviti na način što će se svako malo raditi izmjene Zakona, jer taj Zakon mora biti sistemski, pažljivo pripremljen kako bi se izmijenile sve one odredbe koje sprečavaju efikasnu i vidljiviju borbu protiv diskriminacije. Pod tim podrazumijeva pitanje nadzora i gonjenje u predmetima koji se tiču diskriminacije, kao i jačanje inspekcijskih organa. Najavio je da Zaštitnik ima namjeru da čitav jedan skup posveti radu i saradnji sa inspekcijskim organima, jer iako je Zakon propisao da se diskriminacijom bave inspekcijski organi, svako u dijelu svoje nadležnosti, oni su u prethodnoj godini imali pet slučajeva diskriminacije u kojima je samo u jednom slučaju utvrđena.

Zamjenik Zaštitnika je podśetio da su u 2015. godini u radu u oblasti zabrane diskriminacije imali 83 predmeta i svaki riješili. Naglasio je da je broj predmeta koji su bili u radu Zaštitnika skoro duplo veći nego broj svih ostalih predmeta pred svim ostalim državnim organima. Važnim smatra i vraćanje povjerenja u rad Institucije.

Podśetio je da Zakon sadrži pravne standarde koji se tiču diskriminacije, ali ne sadrži odredbu šta se neće smatrati diskriminacijom, što može predstavljati veliki problem, a Ustavom je utvrđeno da se diskriminacijom neće smatrati afirmativna akcija. Po toj restriktivnoj odredbi, sve drugo bi moglo da se smatra diskriminacijom. Naglasio je da svako nejednako postupanje nije diskriminacija ukoliko se ne prepozna određeno lično svojstvo. Ukazao je da je to najveći problem, odnosno kamen spoticanja stranaka koje se obraćaju instituciji Zaštitnika. Svjesni su činjenice da je pritužba Zaštitniku u određenim predmetima poslednje sredstvo kojim stranka pokušava ostvariti svoje pravo. Istakao je da su ograničeni pravnim procedurama i standardima koje su dužni koristiti kada utvrđuju da li je bilo diskriminacije.

Poznato je da se njihov rad, pa i cijeli Zakon temelji na Direktivama jednakosti Evropske unije, a jedinstvena direktiva o jednakosti nije donešena ni na nivou Evropske unije, jer postoje određena područja i svojstva koja su uzeta u obzir kada su one donošene. Važan izvor su i standardi Savjeta Evrope, praksa Evropskog suda za ljudska prava i standardi ECRI-ja koji u okviru generalnih preporuka koje donosi takođe nudi ono što se može koristiti u radu Zaštitnika.

Veoma su važni univerzalni standardi Ujedinjenih nacija, a nije rijetkost, što se može vidjeti i na sajtu Zaštitnika, da se u svojim mišljenjima, posebno onima iz 2015. godine, pozivaju na sve navedene standarde koje je Crna Gora dužna da primijeni.

Bjeković je podśetio da je Ustavom Crne Gore jasno definisano da potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšte prihvaćena pravila međunarodnog prava imaju primat nad nacionalnim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada neki odnos regulišu drugačije od nacionalnog zakonodavstva. Dilema nastaje kada treba uporediti određeni međunarodni standard i primijeniti ga na nacionalne pravne i činjenične okolnosti. Zamjenik Zaštitnika je saopštio da mnogi smatraju da je Sporazum o stabilizaciji i asocijaciji protokolarne prirode, ali je ukazao da je Sporazumom definisano da je Crna Gora preuzela obavezu da usaglašava svoje zakonodavstvo sa pravom Evropske unije, pri čemu se pod zakonodavstvom ne podrazumijeva samo normativno pravni okvir, već i sve drugo, uključujući i sudsku praksu. Sporazum predviđa prelazni rok od pet godina od dana njegovog stupanja na snagu i država je u tom periodu dužna da obaveze ispoštuje. Naglasio je da stalno moramo dokazivati da smo osvojili polje napretka u procesu evropskih integracija.  

Bjeković je istakao da treba govoriti o poljima, područjima, oblicima i vrstama diskriminacije koji se u društvu pojavljuju i posebno onima koji prolaze nekažnjeno. U tom smislu ogromna je podrška koju treba da pruži civilni sektor, jer je on korektor svih društvenih zbivanja uključujući i ona gdje država treba da pokaže da funkcioniše.

Zamjenik Zaštitnika je zaključio da se u predstojećoj zakonodavnoj reformi sve ovo mora imati u vidu i ne smije se dozvoliti da se vrše parcijalne i kozmetičke izmjene Zakona. Saopštio je da je u tom smislu bila i intervencija skupštinskog Odbora za ljudska prava i slobode koji je tražio da dobije punu informaciju o stepenu usklađenosti i implementaciji ovog Zakona.

 Dušan Ignjatović, ekspert Savjeta Evrope je saopštio da se u Srbiji suočavaju sa sličnim problemima, jer je i kod njih primat međunarodnog prava nad nacionalnim zakonodavstvom, posebno u oblasti ljudskih prava. Ranije je bilo nezamislivo da se u sudskim odlukama i odlukama drugih organa neposredno poziva na međunarodne standarde kojih je mnogo, posebno u oblasti diskriminacije. Međunarodni sistem poštovanja ljudskih prava zasnovan je na ideji da svi ljudi imaju jednaka i ista prava. Svi važni instrumenti o ljudskim pravima sadrže garancije o pravima na jednakost i nediskriminaciju. Međunarodno pravo zabranjuje diskriminaciju kako u tretmanu (neposrednu diskriminaciju), tako i u rezultatu (posrednu diskriminaciju). Međutim, nekada je opravdano ljude tretirati drugačije, jer razlike u tretmanu i rezultatu mogu biti opravdane sve dok teže legitimnom cilju i dok su proporcionalne.

Jedan od osnovnih ciljeva Ujedinjenih nacija je promocija ljudskih prava za sve ljude bez ikakvih razlika i ti standardi se mogu naći u skoro svim konvencijama UN-a koje su obavezujuće i za Crnu Goru. Jedina dva dokumenta Ujedinjenih nacija koji ne sadrže eksplicitno odredbe o zabrani diskriminacije su Konvencija protiv torture i Konvencija o zaštiti svih lica od prisilnog nestanka, jer je u tim konvencijama jasno da postoje apsolutne zabrane. Evropska unija, kao politička i ekonomska organizacija takođe se zasniva na standardima ljudskih prava. Važni su i standardi Savjeta Evrope sadržani u Konvenciji o ljudskim pravima, Evropskoj socijalnoj povelji i Okvirnoj konvenciji o zaštiti nacionalnih manjina. Podśetio je na član 14 Evropske konvencije o ljudskim pravima kojim se propisuje zabrana diskriminacije, a i Protokolom 12 je propisano načelo opšte zabrane diskriminacije. Naglasio je da član 14 zabranjuje diskriminaciju, ali u odnosu na prava i slobode zajemčene Konvencijom. Potencijalni osnovi za diskriminaciju su neiscrpni, jer njihova lista u članu 14 nije zaključena. Iako se mora pozvati na član 14 Konvencije, Sud ne mora da utvrdi da je povrijeđeno neko od prava utvrđenih Konvencijom, već da je došlo do različitosti u postupanju između različitih slučajeva u istoj ili sličnoj situaciji. Ukazao je na poznate slučajeve Evropskog suda za ljudska prava, među kojima je slučaj Abdulazis i drugi protiv Ujedinjenog Kraljevstva. Veoma je interesantan i stav o prebacivanju dokaza u postupcima na stranu tuženog i problemi koji zbog toga mogu nastati ukoliko ostalo zakonodavstvo nije na odgovarajući način regulisano.

U okviru drugog panela na kojem su govorili Milena Krsmanović, savjetnica u instituciji Zaštitnika i Miodrag Pešić, sudija Višeg suda u Podgorici predstavljena je uloga državnih institucija u borbi protiv diskriminacije, nakon čega je uslijedila diskusija. Bilo je riječi o slučajevima antidiskriminacije u radu Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore i slučajevima antidiskriminacije pred crnogorskim sudovima.

Milena Krsmanović je ukazala da je prema statističkim podacima, istraživanjima nevladinih organizacija o percepciji diskriminacije, diskriminacija u Crnoj Gori prisutna. Osvrnula se na nadležnosti Zaštitnika, propisane Zakonom o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore i Zakonom o zabrani diskriminacije, naglašavajući da je Zaštitnikov ključni i dominantan mandat u postupanju po pritužbama. Takođe, pokreće postupak po sopstvenoj inicijativi kada odluči da težina predmeta zavređuje njegovu intervenciju. Ima pravo da inicira i miješa se u započeti sudski postupak u građanskom sporu i u tom slučaju vrši izbor takozvanih strateških parnica koji zavisi od više indikatora, a prevashodno Zaštitnik odlučuje da se umiješa u sudski postupak ili da ga inicira ako je u pitanju teški oblik diskriminacije, odnosno višestruka diskriminacija, produžena diskriminacija, ukoliko postoji odnos nesrazmjernosti između moći diskriminatora i diskriminisanog i ako je diskriminacija široko prihvaćena u društvu. Zaštitnik ima pravo da sprovodi postupak mirenja. Ključna uloga Zaštitnika je u preduzimanju mjera i radnji kojima se štite prava diskriminisanog lica. Tokom cijelog postupka dominantna je njegova uloga da savjetuje i pruža stručnu pomoć licima, obavještava ih o njihovim pravima i obavezama i upoznaje ih sa mogućnošću drugih postupaka u oblasti antidiskriminacije. Cilj postupka koji se vodi pred institucijom Zaštitnika je uklanjanje stanja diskriminacije, odnosno posledica koje je diskriminacija izazvala kako bi se spriječilo ponavljanje, odnosno dalje vršenje diskriminacije.

Krsmanović je saopštila da postupak pred Zaštitnikom nije ni sudski, ni upravni, već ima elemente oba. Ukazala je da se u postupanju po pritužbama vode načelima: zakonitosti, jednostepenosti, kontradiktornosti, utvrđivanja istine i slobodne procjene dokaza, efikasnosti, pismenosti, pružanja pomoći strankama, naročito neukim i poštovanje dostojanstva i integriteta ličnosti. Tok postupka po pritužbama prati niz aktivnosti, počev od ispitivanja prihvatljivosti pritužbe. U toku ispitnog postupka i analize predmeta na osnovu raspoloživih činjenica i dokaza rade kvalifikaciju slučaja koja u svakom slučaju nije vezana za pravnu kvalifikaciju koja je pomenuta u tekstu pritužbe, jer su podnosioci dosta često neuke stranke kojima nijesu poznati elementi pravnog gonjenja diskriminacije. Radna kvalifikacija se vrši ispitivanjem ko je žrtva diskriminacije, a ko je diskriminator, da li je u pitanju posredna ili neposredna diskriminacija, u kom području je izvršena, koje je lično svojstvo na kom je diskriminacija zasnovana. Ukoliko pritužba nije potpuna Zaštitnik šalje zahtjev za dopunu pritužbe u cilju razjašnjenja nekih spornih stanja ili radi dostavljanja činjenica koje su neophodne za dalji tok postupka. Ukoliko je sa pritužbom sve u redu, Zaštitnik šalje pritužbu na izjašnjenje protivnoj strani kojoj se pruža prilika da ospori navode ili da se brani od neosnovane pritužbe. Vrlo bitna faza ispitnog postupka je utvrđivanje činjeničnog stanja i analiza slučaja. Od utvrđivanja relevantnih činjenica i okolnosti zavisi i pravilna primjena antidiskriminatornih propisa kako bi to na kraju rezultiralo stručnim i pravno zasnovanim mišljenjem. Službeno lice kome je pritužba dodijeljena u rad vrši trijažu činjenica na osnovu pravne kvalifikacije slučaja i na osnovu raspoloživih dokaza. Imajući u vidu okolnosti konkretnog slučaja selektuje činjenice koje su pravno relevantne, što zavisi od toga da li je u pitanju posredna ili neposredna diskriminacija.

Na kraju ispitnog postupka Zaštitnik kreira nacrt mišljenja, odnosno konačno mišljenje. U slučaju da ne utvrdi povredu prava donosi mišljenje koje sadrži: opis slučaja, utvrđene činjenice, konstatacije i ocjene o okolnostima slučaja iz pritužbe, a u slučaju da se utvrdi povreda prava, Zaštitnik donosi mišljenje koje sadrži: opis slučaja, utvrđene činjenice, normativni okvir,  konstatacije i ocjene o okolnostima slučaja iz pritužbe, daje preporuku za otklanjanje povrede, ostavlja rok za njeno otklanjanje, mišljenje dostavlja protivnoj strani i određuje rok, najčešće od 30 dana, da ga izvijesti o preduzetim mjerama i radnjama. Naglasila je da Zaštitnik ima procesno ovlašćenje da ukoliko strana ne dostavi detaljan izvještaj o preduzetim mjerama i radnjama po preporuci Zaštitnika, on o tome može obavijesti Skupštinu, neposredno viši organ ili upoznati javnost, ali da ovome ne pribjegavaju, jer to nije strateški cilj Istitucije.

Ukazala je na standarde u dokazivanju diskriminacije, govoreći o preraspodjeli tereta dokazivanja, odnosno prebacivanju tereta dokazivanja na onog za koga postoje osnovane indicije da je izvršio akt diskriminacije. Praksa je pokazala da je vrlo teško dokazati da se nejednako postupanje zasniva na nekom ličnom svojstvu. Važno je i pravilo po kojem se razlozi i motivi ne uzimaju kao dokazni faktor za utvrđivanje postojanja diskriminacije, jer se ne zabranjuju stavovi, već samo radnje kojima se takvi stavovi ispoljavaju. Vrlo bitno pravilo je da Zaštitnika ne obavezuje pravna kvalifikacija koju podnosilac pritužbe navodi u pritužbi, već činjenice i dokazi u vezi sa konkretnim predmetom.  Prilikom postupanja po pritužbi za diskriminaciju ne vrši se samo analiza u odnosu na moguće postojanje diskriminacije, već se proširuje i analiziraju se i eventualne povrede drugih prava s obzirom da je institucija Zaštitnika jedinstvena u djelovanju. Na kraju je predstavila  i tri konkretna predmeta iz rada Institucije Zaštitnika.

Miodrag Pešić, sudija Višeg suda u Podgorici je saopštio da je od dana donošenja Zakona o zabrani diskriminacije bilo 50-ak predmeta u radu crnogorskih sudova, od kojih je oko 40 pravosnažno okončano. Kada je riječ o strukturi  predmeta, saopštio je da se 2/3 tih predmeta odnosilo na član 8 Zakona o zabrani diskriminacije iz 2010.godine koji se odnosio na mobing, a što je izmjenama i dopunama Zakona 2014. godine brisano iz Zakona. Ostali predmeti su se odnosili na diskriminaciju po osnovu invaliditeta i jedan na diskriminaciju po osnovu seksualne orjentacije. Prosječno trajanje pravosnažno okončanih postupaka pred sudom je 21 mjesec, s tim što je prepoznata tendencija smanjenja trajanja postupaka. Od svih okončanih postupaka po osnovu mobinga nije donijeta nijedna odluka od strane sudova u Crnoj Gori kojom je utvrđeno diskriminatorsko ponašanje- mobing. Tužbeni zahtjevi lica sa invaliditetom koji su se odnosili na diskriminaciju u pristupu ustanovama su usvojeni i utvrđen je akt diskriminacije. Takođe, pravosnažnom presudom je utvrđena diskriminacija i u predmetu koji se odnosio na diskriminaciju po osnovu seksualne orjentacije, a taj zahtjev je podnešen od strane organizacije koja se bavi zaštitom prava građana, pa je to prvi primjer kolektivne tužbe u Crnoj Gori.

Sudija Višeg suda je podśetio da su na osnovu problema sa kojima su se suočavali u praksi i koje su prije par godina predstavili na Konferenciji organizovanoj od strane Ministarstva za ljudska i manjinska prava, 2014.godine utvrđene izmjene i dopune Zakona o zabrani diskriminacije kojima je, između ostalog, utvrđen i objektivni rok za podnošenje pritužbe, a izmijenjen je i član 24 Zakona.      

Trećim panelom posvećenim ulozi civilnog sektora u razvijanju politika za borbu protiv diskriminacije moderirali su Boris Raonić iz NVO „Građanska alijansa” i Nenad Koprivica iz NVO „CEDEM”. Raonić je saopštio da u Crnoj Gori postoji ogroman prostor za djelovanje civilnog sektora, navodeći da je civilni sector učestvovao u radnim grupama za izradu ključnih zakona u oblasti ljudskih prava, a prisutni su i na javnoj sceni jer se gotovo svakodnevno oglašavaju po pitanju različitih dešavanja. NVO doprinose pisanju raznih izvještaja, inicirali su prajdove, organizovali javne skupove, zastupali žrtve diskirminacije, ispitivali stavove javnog mnjenja, obraćali se Ombudsmanu. Djeluju u konzervativnom društvu pa su neke od tema u oblasti ljudskih prava kod nas još uvijek tabu teme, a vlast i opozicija ne govore previše o njima.

S druge strane, ukazao je i na, po njegovoj ocjeni, licemjerno ponašanje dijela civilnog sektora što predstavlja veliki problem, jer ukoliko se u izvještajima nađu netačni podaci i ukoliko se takvi podaci iznose na brojnim sastancima sa predstavnicima međunarodne zajednice, onda se može o ovom govoriti, a posebno ako je to prouzrokovano ličnim animozitetom i time što Ombudsman u određenom trenutku nije htio da radi onako kako su oni očekivali da radi. Na izjavu o licemjernom ponašanju, reagovali su pojedini predstavnici iz civilnog sektora.

Raonić je mišljenja da treba pohvaliti to što je institucija Ombudsmana zaposlila nove kadrove, povećala budžetska sredstva, riješila sve pritužbe u ovoj oblasti. S druge strane, smatra da institucija Ombudsmana mora imati intenzivniji javni nastup kako bi kvalitetnije predstavili šta su uradili, pa se možda ne bi mogle desiti greške kakve su se vidjele u brojnim izvještajima međunarodnih organizacija.

Nenad Koprivica je predstavio rezultate istraživanja o percepciji diskriminacije u Crnoj Gori koje je CEDEM relizovao u decembru 2015. godine i uporedio ih sa rezultatima istraživanja od 2010. godine. Istraživanjem su obuhvaćeni stavovi građana o diskriminaciji u oblastima zapošljavanja, obrazovanja, dostupnosti zdravstvene zaštite, pružanja javnih usluga od strane javnih vlasti i prava na sopstvenu kulturu i zaštitu. Rezultati su pokazali da je u 2015. godini došlo do povećanja diskriminacije u svim oblastima koje su mjerili, posebno po političkoj orjentaciji i da je uprkos nizu višegodišnjih aktivnosti diskriminacija i dalje u velikoj mjeri izražena u Crnoj Gori. Građani smatraju da je diskriminacija najviše izražena u oblasti zapošljavanja, a najizraženija je diskriminacija po osnovu političkog uvjerenja. Veći je procenat građana koji smatraju da se ne ulaže dovoljno napora u borbi protiv diskriminacije. Po rezultatima, u slučaju diskriminacije građani bi se prvo obratili policiji, a onda Ombudsmanu, s tim što se u 2015. godini povećao procenat građana koji bi se obratili Ombudsmanu.

Učešćem u raspravi Petar Đukanović iz Centra za građansko obrazovanje je saopštio da su u prethodnom periodu bili aktivni sa kritikom onog što je radio Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, ali su njihove argumente sučelili sa argumentima Zaštitnika svaki put javno i na śednicama Odbora za ljudska prava i slobode prilikom razmatranja Izvještaja o radu Zaštitnika. Ne smatra obaveznim da sve nevladine organizacije treba da imaju isti stav po pitanju rada institucije Zaštitnika. Diskusija i kritika koju su ispoljili prema radu Zaštitnika je bila konstruktivna i dovela do mogućnosti da građani čuju prave i tačne informacije. Saopštio je da su poslednje vrijeme riješili neke vrste nesporazuma koje su imali i razmijenili su određene informacije sa Zaštitnikom i zaposlenima u Instituciji.

Nakon panela učesnici Konferencije su bili u prilici da u otvorenoj raspravi razmijene mišljenja, razgovaraju o svim važnim temama obuhvaćenim Konferencijom i ukažu na probleme sa kojima se susreću u praksi.

Drugog dana Konferencije biće organizovana tri panela na teme:„Evropska perspektiva, potencijali u oblasti antidiskriminacije”, „Specifične vulnerabilne grupe u borbi protiv diskriminacije” i „Višestruka diskriminacija i socijalna isključenost”.

Na kraju Konferencije planirano je donošenje zaključaka.